یكی از ویژگی های برجسته آیت الله سیدابوالحسن اصفهانی، جدیت شگفت آور در دانش اندوزی بوده است. او عمر شریف خود را جز در كسب علم و تحقیق و تدریس و مرجعیت سپری نكرد و در این راه لحظه ای غفلت روا نداشت. او علاوه بر تأثیر از استاد، در شكل گیری شخصیت و مقام والای علمی مرهون تلاش طاقت فرسا و پشتكار فوق العاده خود بود.
مرحوم سید حدود 9 سال در حوزه علمیه اصفهان ساكن بود و در این مدت از محضر علمای بزرگ این حوزه استفاده نمود. مؤلف در این مقاله به شرحی مختصر از زندگانی اساتید ایشان كه در ارض اقدس تخت فولاد مدفون می باشند پرداخته و در پایان تعدادی از شاگردان آن مرحوم كه در این مكان مدفون بوده را ذكر می نماید.
دوران تحصیل
در ابتدا حكایتی از دوران آغاز تحصیل آقاسیدابوالحسن اصفهانی و ترغیب ایشان به تحصیل علم توسط فقیه محقق آیت‌الله میرزا عبدالرحیم كلباسی (متوفی 1335 ق) آورده می شود.
یكی از بزرگان فقهای خاندان كلباسی نقل می كند كه در جلسه ای در زمان ریاست و زعامت مرجع كل، مرحوم آیت الله حاج آقا سیدابوالحسن مدیسه ای اصفهانی در نجف اشرف برگزار شده بود و جمع زیادی از علما و بزرگان در آن حضور داشتند، مرحوم آقا سید ابوالحسن به من رو كرده و فرمودند:
«آقا من هركجا كه رسیده ام و پیشرفت هایی كه داشته ام را مدیون خاندان شما هستم و مرحوم آقا میرزا عبدالرحیم بود كه مرا به این وادی كشانید.»
آنگاه به تفصیل، جریان را بازگو كردند كه خلاصه ی آن را می آوریم.
مرحوم میرزا عبدالرحیم كه در مدیسه(از توابع لنجان اصفهان) صاحب املاك و اراضی بوده، هرچند یك بار برای سركشی به زمین های خود به مدیسه می رفته است. در یكی از این رفت و آمدها، میرزا عبدالرحیم با سیّد محمد پدر آقا سیّد ابوالحسن كه از كشاورزان آنجا بوده، آشنا می شود و متوجه استعداد و قابلیت فرزند او یعنی سیدابوالحسن - كه مقداری از مقدمات را خوانده بود – می گردد؛ از او می خواهد كه درس طلبلگی را ادامه دهد. میرزا عبدالرحیم پس از صحبت و گفتگوی زیاد، پدر و مادر سید ابوالحسن را راضی می كند تا فرزندشان را روانه ی اصفهان و حوزه ی آن سامان كنند. سیّد كه ابتدا دو سه ماهی در منزل میرزا عبدالرحیم و سپس در یكی از حجرات مدرسه "نیم آورد" اقامت گزید، حدود نه سال در حوزه ی علمیه ی اصفهان به یادگیری مقدمات و سطوح عالی و دروس خارج پرداخت. در این مدت، پدر سیّد، ماهی یك مَن، نان و سی شاهی برای فرزندش به عنوان خرجی می فرستاده است.
یك روز میرزا عبدالرحیم متوجه می شود كه خبری از سید ابوالحسن نیست و به او می گویند كه سیّد، دو سه ماهی است كه درس را رها كرده و به مدیسه رفته است. میرزا، در ضمن سركشی از زمین های خود، به سراغ سیّد ابوالحسن رفته و جریان را جویا می شود. سیّد، پاسخ می-دهد كه پدرم پیام فرستاده كه من پیر و فرتوت و از كار افتاده شده ام، دیگر نمی توانم خرجی برایت بفرستم، اگر می توانی بیا خودت بیل بزن و كار بكن! میرزا عبدالرحیم به سیّد می فرماید: چرا این مطلب را به من نگفتی و درس را رها كردی؟ سیّد باز می گوید كه بر فرض كه مشكل خرجی من برطرف شود، دیگر در حوزه ی اصفهان بیش از این پیشرفتی نخواهم داشت و باید به عتبات و حوزه ی نجف بروم.
میرزا هم در پاسخ می فرماید كه خوب اشكالی ندارد، شما را به نجف اشرف می فرستم. میرزا عبدالرحیم در اینجا با مخالفت پدر روبرو می شود و پس از گفتگوی زیاد، پدر سید را راضی می كند. اما مادر سید اظهار ناراحتی شدید می كند و از اینكه نمی تواند فراق فرزند عزیزش را تحمل كند. با این امر، به شدت مخالفت می كند. میرزا عبدالرحیم با مادر سیّد مذاكره ای طولانی كرده و به او گوشزد می-نماید؛كه آیا نمی خواهید پسرتان از ستاره های درخشان تشیع شود و در مقابل جدّ بزرگوارتان امیرالمؤمنین(علیه السلام) سرفراز باشید!؟ سرانجام مادر سیّد نیز رضایت می دهد و میرزا عبدالرحیم مبلغ بیست تومان آن روز به سیّد داده و او را روانه دیار عرشی نجف اشرف می نماید.
مرحوم آقا سید ابوالحسن پس از نقل ماجرای بالا، فرموده بودند كه با بیست تومان آقا میرزا عبدالرحیم، هم اسب و هم كتاب و هم خرجی راه را تهیه كردم و هنگامی كه به نجف رسیدم. هنوز بیست و هفت ریال دیگر آن باقی بود و همین مقدار باقی مانده، خرج شش ماه اقامت مرا در نجف اشرف، تأمین نمود.
اساتید
آقاسیّد ابوالحسن اصفهانی در 14 سالگی به قصد تحصیل به اصفهان كه در آن زمان یكی از حوزه های مهم شیعه بود، مسافرت كرد. در ابتدا در مدرسه "نیم آورد" ساكن و فراگیری مقدمات و سطوح عالیه را آغاز نمود و پس از حدود 9 سال كه تا مرتبه عالی درس خارج رسیده بود به سال 1307 ق به نجف اشرف مهاجرت نمود.
از اساتید معظم له در اصفهان تا به حال نام یازده تن از بزرگان علمای اصفهان شناسایی شده است كه در زیر آورده می شود:
1- عالم كامل سید مهدی نحوی (متوفی 1307 ق)
2- عالم فاضل ومدرس حوزه علمیه شیخ محمد باقر قزوینی (متوفی 1365 ق)
3- عالم فاضل ادیب شاعر میرزا یحیی مدرس بیدآبادی (متوفی 1349 ق)
4- عالم زاهد فقیه میرمحمدصادق كتابفروش (متوفی 1304 ق)
5- عالم ربانی، حكیم و عارف كامل علامه آخوند ملامحمدكاشانی (متوفی 1333 ق)
6- علاّمه محقق و حكیم نامدار جهانگیر خان قشقایی (متوفی 1238 ق)
7- علاّمه محقق آیت‌الله العظمی علامه میرزا ابوالمعالی كلباسی (متوفی 1315 ق)
8- عالم ربانی، مرجع بزرگ تقلیدآیت الله العظمی علامه سیدمحمدباقردرچه ای (متوفی 1342 ق)
9- فقیه و مجتهد علامه میرزا محمد هاشم چهارسوقی (متوفی 1318 ق)
10- عالم فاضل میرمحمدتقی مدرس (متوفی 1333 ق)
11- عالم فاضل آقا سید علی كتابفروش (متوفی 1322 ق) «مرحوم جناب» در مورد سید علی كتابفروش می نویسد:
«تدریس او نوعاً سطح شرح لمعه بود، به این طرز كه یكی از شاگردان، عبارت كتاب را خوانده، نكات ادبّیه آن را مطرح می ساخت و پس ازآن، ازخارج، تقریر مطالب كتاب را نموده با اقوال مساله و ذكر ادّله هریك و به این سبب، شاگردان او به اندك مدتی دارای قوه كافی برای فهمیدن احكام از روی مدارك می شدند و نوعاً اشخاص مبرّز معروف گردیدند. از جمله كه در قید حیات است، آمیرزا ابوالحسن مدیسه ای معروف است.»
درجایی دیگر جناب می نویسد:
« میرزا ابوالحسن مدیسه ای اصفهانی در مدرسه میرزا حسین بیدآباد سالها سكونت داشت و نزد آقای سید علی كتابفروش علوم شرعیه و ریاضیات و بعضی علوم متفرقه را در اصفهان تحصیل كرده. »
آیت‌الله سیّد ابوالحسن اصفهانی در اواخر قرن سیزدهم و اوایل قرن چهاردهم هجری، یعنی در دورانی پا به عرصه ی حوزه علمیه اصفهان گذاشت؛كه این حوزه به مركز بزرگ تحقیق و تدریس در علوم اسلامی و معارف شیعی تبدیل شده بود و به یُمن وجود فقهای بزرگ از جمله آیات عظام: میرزامحمد حسن نجفی، ملامحمد باقر فشاركی، ملا اسماعیل حكیم درب كوشكی، شیخ محمد باقر نجفی اصفهانی، سید محمدباقر درچه ای، میرزا ابوالمعالی كلباسی، میرزا محمدباقر چهارسوقی (صاحب روضات)، میرزامحمدهاشم چهارسوقی، جهانگیر خان قشقایی، آخوند كاشی و شاگردانشان حوزه ی پرفیض اصفهان به دانشگاه جامع علوم اسلامی تبدیل شده بود؛كه در رشته های مختلف علوم، اساتید برجسته و نام آوری به تدریس و تألیف و ترویج مبانی و معارف اسلامی و احكام دینی همت می گماردند. و آیت‌الله اصفهانی از تربیت شدگان این حوزه بود؛كه خود از بزرگان فقهای قرن چهاردهم هجری گردید. 