تبیان، دستیار زندگی

ذاکر، غافل

وَ اضْرِبْ لَهُمْ مَثَلاً رَجُلَيْنِ جَعَلْنا لِأَحَدِهِما جَنَّتَيْنِ مِنْ أَعْنابٍ وَ حَفَفْناهُما بِنَخْلٍ وَ جَعَلْنا بَيْنَهُما زَرْعاًكِلْتَا الْجَنَّتَيْنِ آتَتْ أُكُلَها وَ لَمْ تَظْلِمْ مِنْهُ شَيْئاً وَ فَجَّرْنا خِلالَهُما نَهَراًوَ كانَ لَهُ ثَمَرٌ فَقالَ لِصاحِبِهِ وَ هُوَ يُحاوِرُهُ أَنَا أَكْثَرُ مِنْكَ مالاً وَ أَعَزُّ نَفَراًوَ دَخَلَ جَنَّتَهُ وَ هُوَ ظالِمٌ لِنَفْسِهِ قالَ ما أَظُنُّ أَنْ تَبِيدَ هذِهِ أَبَداًوَ ما أَظُنُّ السَّاعَةَ قائِمَةً وَ لَئِنْ رُدِدْتُ إِلى‏ رَبِّي لَأَجِدَنَّ خَيْراً مِنْها مُنْقَلَباًقالَ لَهُ صاحِبُهُ وَ هُوَ يُحاوِرُهُ أَ كَفَرْتَ بِالَّذِي خَلَقَكَ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ ثُمَّ سَوَّاكَ رَجُلاًلكِنَّا هُوَ اللَّهُ رَبِّي وَ لا أُشْرِكُ بِرَبِّي أَحَداًوَ لَوْ لا إِذْ دَخَلْتَ جَنَّتَكَ قُلْتَ ما شاءَ اللَّهُ لا قُوَّةَ إِلاَّ بِاللَّهِ إِنْ تَرَنِ أَنَا أَقَلَّ مِنْكَ مالاً وَ وَلَداًفَعَسى‏ رَبِّي أَنْ يُؤْتِيَنِ خَيْراً مِنْ جَنَّتِكَ وَ يُرْسِلَ عَلَيْها حُسْباناً مِنَ السَّماءِ فَتُصْبِحَ صَعِيداً زَلَقاًأَوْ يُصْبِحَ ماؤُها غَوْراً فَلَنْ تَسْتَطِيعَ لَهُ طَلَباًوَ أُحِيطَ بِثَمَرِهِ فَأَصْبَحَ يُقَلِّبُ كَفَّيْهِ عَلى‏ ما أَنْفَقَ فِيها وَ هِيَ خاوِيَةٌ عَلى‏ عُرُوشِها وَ يَقُولُ يا لَيْتَنِي لَمْ أُشْرِكْ بِرَبِّي أَحَداً

و براى آنان، آن دو مرد را مَثَل بزن كه به يكى از آنها دو باغ انگور داديم و پيرامون آن دو « باغ‏ » را با درختان خرما پوشانديم، و ميان آن دو را كشتزارى قرار داديم. هر يك از اين دو باغ محصول خود را « به موقع‏ » مى‏داد و از « صاحبش‏ » چيزى دريغ نمى‏ورزيد، و ميان آن دو « باغ‏ » نهرى روان كرده بوديم. و براى او ميوه فراوان بود. پس به رفيقش - در حالى كه با او گفت و گو مى‏كرد- گفت: «مال من از تو بيشتر است و از حيث افراد از تو نيرومندترم.» و در حالى كه او به خويشتن ستمكار بود، داخل باغ شد « و » گفت: «گمان نمى‏كنم اين نعمت هرگز زوال پذيرد.» و گمان نمى‏كنم كه رستاخيز برپا شود، و اگر هم به سوى پروردگارم بازگردانده شوم قطعاً بهتر از اين را در بازگشت، خواهيم يافت. رفيقش - در حالى كه با او گفت گو مى‏كرد- به او گفت: «آيا به آن كسى كه تو را از خاك، سپس از نطفه آفريد، آنگاه تو را « به صورت‏ » مردى درآورد، كافرشدى؟» امّا من « مى‏گويم: » اوست خدا، پروردگار من، و هيچ كس را با پروردگارم شريك نمى‏سازم. و چون داخل باغت شدى، چرا نگفتى: ماشاءاللّه، نيرويى جز به « قدرت‏ » خدا نيست. اگر مرا از حيث مال و فرزند كمتر از خود مى‏بينى، اميد است كه پروردگارم بهتر از باغ تو به من عطا فرمايد، و بر آن « باغ تو » آفتى از آسمان بفرستد، تا به زمينى هموار و لغزنده تبديل گردد؛ يا آب آن « در زمين‏ » فروكش كند تا هرگز نتوانى آن را به دست آورى. « تا به او رسيد آنچه را بايد برسد » و « آفت آسمانى‏ » ميوه‏هايش را فروگرفت. پس براى « از كف دادن‏ » آنچه در آن « باغ‏ » هزينه كرده بود، دستهايش را بر هم مى‏زد در حالى كه داربستهاى آن فرو ريخته بود. و « به حسرت‏ » مى‏گفت: «اى كاش هيچ كس را شريك پروردگارم نمى‏ساختم.»

حباب:
سمبل تكبر و غرور كه مثل حباب پوچ و توخالى است.
شخص با چشمان كور:
اشاره به كسانى كه آنچه را كه از زندگى دنيا به آنان ارزانى شده از خود مي دانند و خدا را نمي بينند و فراموش كرده‏اند و كوردلى، آنان را از حقيقت دور كرده است.
درختان خشكيده:
اشاره به از بين رفتن سرمايه و زراعت دنيوى متكبران و غافلان از خداوند مي باشد.
فضاى تيره:
اشاره به ظلماتى كه متكبران و غافلان از حضرت حق را فراگرفته است.
درخت سبز رنگ:
اشاره به پرثمر و پربركت بودن زراعت آنانى كه آسمان دلشان آبى و پاك است و بر اين باورند كه نيرويى جز به تأييد خدا نيست.

درخت بزرگتر كه آتش مي‏گيرد:
اشاره به محصول زيادي كه به واسطه‏ي شرك و خدا فراموشي و تكبر آتش گرفته و نابود مي‏شود.
درخت كوچكتر كه باقي مي‏ماند:
اشاره به محصول اندكي كه به واسطه‏ي ايمان و توكل بر خدا پربركت مي‏شود.

مشبه:
انساني مشرك، متكبر و غافل از قيامت- انساني موحد، متواضع و معتقد به روز جزا.
مشبه به:
فردي ثروتمند و متمول كه صاحب باغي است و با رفيق...- فردي زاهد و موحد كه با رفيق....
وجه شبه و توضيح:
در اين آيات نتيجه غفلت و فراموشي از ياد خدا و بندگي او، كه در كردار و گفتار فردي ثروتمند و متكبر مشاهده مي ‏شود و همچنين ياد خدا و اعتقاد به قيامت كه در گفتار و اعمال فردي متواضع (دوست همان فرد ثروتمند) ديده مي ‏شود، در قالب داستاني زيبا و مختصر به تصوير كشيده شده است. اين آيات حقيقت مالكيت آدمي را نسبت به اندوخته زندگي خود از مال و اولاد و منصب گرفته تا ساير زخارف سريع‏الزوال دنيوي بيان مي ‏كند. اين زينت‏هي دنيوي انسان را از ياد پروردگارش غافل مي ‏كند و انسان به خود مي ‏قبولاند كه به راستي مالك همه آنهاست اما در نهايت متوجه مي ‏شود كه اينها همه رويايي بيش نيست و تنها يك حادثه كوچك، طومار همه را در هم مي ‏پيچد و تنها خاطره‏ي از آنها باقي مي ‏ماند.