مهندسی کشاورزی
دیباچه: کشور ایران با وجود 37 میلیون هکتار اراضی دارای قابلیت کشاورزی، 118 تا 100 میلیارد متر مکعب منابع آبی قابل استفاده و گسترش و تنوع آب و هوایی در 14 اقلیم گوناگون (کشور ایران از لحاظ تنوع تولید زراعی و باغی بین کشورهای جهان رتبه هشتم را دارد)، پتانسیل بسیار خوبی در بخش کشاورزی دارد. البته برای توسعه این بخش مهم که به حق آن را محور توسعه اقتصادی کشور تلقی کرده‌اند، باید از کشاورزی سنتی فاصله گرفت و با بهره‌گیری از دانش کشاورزی به کشاورزی مکانیزه نزدیک شد، دانش و تخصصی که در گرایش‌های مهندسی کشاورزی آموزش داده می‌شود.این رشته در 7 گرایش علوم‌دامی، باغبانی، زراعت و اصلاح نباتات، گیاه پزشکی، علوم و صنایع غذایی، خاک شناسی و ترویج و آموزش کشاورزی از بین داوطلبان گروه آزمایشی علوم تجربی دانشجو می‌پذیرد.
گرایش علوم دامی:
هر نوع دامی را که بخواهیم به طریق علمی پرورش دهیم، با پنج مقوله اساسی روبرو می‌شویم. یکی بحث پرورش دام به نحو صحیح، منطقی و عملی است که در این میان تغذیه به عنوان عاملی بسیار مهم در پرورش مطرح و در راستای آن مسأله مراتع و کشت علوفه نیز مطرح می‌شود. دومین عامل، اصلاح نژاد است که باعث می‌شود تا دام پر تولیدتری داشته باشیم. سومین عامل، بهداشت است که باعث کاهش تلفات و ضایعات و افزایش توان تولید می‌شود. عامل چهارم، مدیریت نیروی انسانی است که به یاری آن از نیروی فعال در مزارع به نحو مطلوب بهره برداری می‌شود. عامل آخر، تولیدات و بازاریابی است که براساس این عامل باید بررسی کرد که به چه نحوی تولیدات به بازار عرضه شود تا در سطح تولیدات، افتی ایجاد نگردد.مهندسی علوم دامی به بررسی و مطالعه این پنج عامل و نقش آنها در پرورش دام می‌پردازد. البته در کشور ما پرورش هر دامی در رشته علوم دامی نمی‌گنجد. برای مثال پرورش آبزیان بیشتر در رشته شیلات مطرح می‌شود؛ همچنین در کشور ما پرورش سگ ، گربه یا خوک رایج نیست.
توانایی‌های لازم :
هر داوطلب علوم دامی باید بداند که بخش قابل توجهی از دروس این گرایش جنبه عملی دارد و دانشجو باید در دامداری‌ها و زمین‌های زراعی با نحوه پرورش و تغذیه دام آشنا گردد. از همین رو نباید نسبت به بوی کود یا دام حساس باشد و از حیواناتی مثل گاو و گوسفند یا حشراتی مثل زنبور عسل بترسد. از لحاظ درسی نیز دانشجوی این گرایش لازم است که به دروسی مانند آمار و زیست‌شناسی مسلط باشد.
موقعیت شغلی در ایران :
بسیاری از دامداران ما به ضرورت حضور یک کارشناس علوم دامی در دامداری‌ها واقف نیستند و در حالی که خودشان از اوج شیر، رکود سالانه، فاصله زایمان، جیره نویسی، اصلاح نژاد و درصد تلفات و بیماری‌ها اطلاعی ندارند، از تخصص کارشناس علوم دامی نیز در زمینه‌های فوق بهره‌ای نمی‌برند.البته این به آن معنا نیست که فارغ‌التحصیلان این گرایش هیچ موقعیت کاری ندارند، چون خوشبختانه در حال حاضر هر دامپروری باید از یک مهندس علوم دامی بهره بگیرد و همچنین بازار کار مهندسی علوم دامی در روستاها و شهرستان‌ها نسبتاً مطلوب است و فارغ‌التحصیلان می‌توانند علاوه بر کار در جهاد کشاورزی در مرغداری‌ها و دامداری‌های خصوصی نیز کار کنند یا اینکه خود یک دامداری را راه‌اندازی نمایند.همچنین می‌توانند در آزمایشگاه‌های تغذیه برای خوراک یا آنالیز خوراک، آزمایشگاه‌های اصلاح نژاد دام و مراکز تحقیقاتی امور دام و آبزیان فعالیت نمایند.
درس‌های این رشته در طول تحصیل:
دروس مشترک در 7 گرایش زراعت و اصلاح نباتات، علوم دامی،گیاه پزشکی، ترویج و آموزش کشاورزی، باغبانی، خاک شناسی و صنایع غذایی :
ریاضیات عمومی، فیزیک عمومی، شیمی عمومی، اکولوژی، گیاه‌شناسی، آمار و احتمالات، بیوشیمی عمومی، زیست‌شناسی،آبیاری عمومی، هوا و اقلیم‌شناسی، اقتصاد کشاورزی، خاک‌شناسی عمومی، زراعت عمومی، باغبانی عمومی،حشره‌شناسی و دفع آفات، ماشین‌های کشاورزی، عملیات کشاورزی، اصول تبدیل و نگهداری فرآورده‌های کشاورزی، دامپروری عمومی، آشنایی با کامپیوتر.
دروس تخصصی گرایش علوم دامی :
تغذیه دام ، اصول بهداشت دام، تشریح و فیزیولوژی دام، اصلاح دام ، بیماری‌های دام و طیور، پرورش گاو شیری ، پرورش گوسفند و بز، پرورش طیور، فیزیولوژی تولید مثل، مرتع‌داری ، پرورش زنبور عسل ، کارآموزی.
گرایش گیاه‌پزشکی:
دانش گیاه‌پزشکی به جای معالجه انسان به حفظ و معالجه گیاهان اعم از گیاهان زراعی، زینتی و درختان میوه می‌پردازد و آنچه که گیاه را رنج می‌دهد و به سلامت آن صدمه می‌زند، مطالعه و بررسی می‌کند؛ یعنی‌دانشجوی این گرایش با آفاتی که در مزرعه‌ها، انبارها، سیلوها و کشتی‌ها به بخش‌های مختلف گیاه صدمه می‌زند از قبیل حشرات، جوندگان و علف‌های هرز یا بیماری‌های گیاهی مانند قارچ‌ها، ویروس‌ها و باکتری‌ها آشنا می‌شود و نحوه سمپاشی را در مراحل مختلف رشد و نگهداری از گیاه و نحوه ضد عفونی انبارها را فرا می‌گیرد. البته باید توجه داشت که آنچه به گیاه صدمه می‌زند تنها بیماری نیست بلکه سرمازدگی، گرمازدگی و حتی کمبود مواد غذایی در خاک نیز گیاه را رنج می‌دهد و جزو ضایعات گیاهی محسوب می‌شود. از همین رو دانشجوی گیاه پزشکی باید موارد فوق را بشناسد و نحوه جلوگیری از این آسیب‌ها را بیاموزد.
توانایی‌های لازم :
گیاه پزشک ایرانی باید از یک سو با گونه‌های گیاهی و جانوری طبیعی ایران آشنا باشد و از سوی دیگر با موجودات زنده (آفات، بیماری‌ها و علف‌های هرز قرنطینه‌ای) که دائم از مبادی ورودی رسمی یا از مرزهای طولانی کشور به صورت غیرقانونی وارد می‌شوند، آشنا بوده و با آنها مبارزه کند. در واقع مهندس گیاه‌پزشکی کاری دشوار، پیچیده و پر مسؤولیت را بر عهده دارد و باید از بیوشیمی، بیولوژی و آمار، اطلاعات وسیع و گسترده‌ای داشته باشد.همچنین گیاه‌پزشکی نیاز به حافظه قوی دارد چون دانشجو باید اسامی لاتین حشرات و قارچ‌ها و رده آنها را به خاطر بسپارد و بالاخره دانشجوی این گرایش باید به کشاورزی و بخصوص حشره‌شناسی علاقه‌مند باشد. زیرا بخش عمده‌ای از دروس این گرایش شامل آفات گیاهی می‌شود و در این درس حشرات مضر برای آفات و بیولوژی آنها آموزش داده می‌شود.
موقعیت شغلی در ایران :
شاید برخی از کشاورزان تصور کنند که اطلاعات لازم را درباره آب و خاک دارند اما هر کشاورزی می‌داند که برای مبارزه با آفات و بیماری‌های گیاهی باید به یک متخصص مراجعه کند تا نوع سم و نحوه استفاده از آن را فرا گیرد. به عبارت دیگر کشور به فارغ‌التحصیل علاقه‌مند و توانای گیاه‌پزشکی نیاز مبرمی دارد. وزارت کشاورزی، شهرداری‌ها و کلنیک‌های گل و گیاه نیز از مراکز جذب فارغ‌التحصیلان این گرایش هستند.از سوی دیگر در حال حاضر مهندسین کشاورزی می‌توانند با استفاده از طرح اشتغال‌زایی جهاد کشاورزی، از این وزارتخانه وام گرفته و گلخانه یا باغ میوه ایجاد کنند.قابل ذکر است که موقعیت فارغ‌التحصیلان این گرایش در شهرستان‌ها بهتر است زیرا می‌توانند در سازمان تحقیقات کشاورزی شهر خود فعالیت نمایند.
دروس تخصصی گیاه پزشکی:
حشره‌شناسی ، قارچ‌شناسی، آفات مهم گیاهان زراعی ، بیماری‌های مهم گیاهان زراعی، آفات مهم درختان میوه، بیماری‌های مهم درختان میوه، آفات و بیماری‌های مهم گیاهان زینتی، جالیزی و سبزی‌ها، اصول مبارزه با آفات و بیماری‌های گیاهی، سم‌شناسی، تکنولوژی مبارزه شیمیایی، علف‌های هرز و کنترل آنها، آفات انباری، کارآموزی.
گرایش ترویج و آموزش کشاورزی:
یکی از رسالت‌های مهم هر رشته‌ای بردن دانش و علم آن رشته در بین اقشار مختلف جامعه است. به عبارت دیگر مطالبی که دانشجویان در دانشگاه‌ها فرا می‌گیرند، مستقیماً برای عموم مردم قابل استفاده نیست بلکه باید تغییر و تحولی در آن صورت گیرد تا متناسب با سطح توانایی هر یک از مخاطبان بتوان ایده‌ها و نوآوری‌ها را در اختیارشان قرار داد. در کشاورزی نیز ما با افراد مختلفی سر و کار داریم که از لحاظ سطح علمی و آگاهی در رده‌های متفاوتی قرار دارند. افرادی که نیاز به دانش کشاورزی نوین دارند اما نمی‌توانند این دانش را از کتب کشاورزی به دست بیاورند بلکه باید متخصصانی باشند که یافته‌های جدید علمی را متناسب با سطح دانش و توان علمی این دسته از مخاطبان در اختیار آنها قرار دهند این متخصصان همان مهندسین ترویج و آموزش کشاورزی هستند.البته بخش آموزش این گرایش شامل آموزش‌های رسمی نیز می‌شود؛ یعنی دانشجویان مهندسی ترویج و آموزش کشاورزی در این بخش با نحوه برنامه‌ریزی آموزشی، تدریس و مدیریت هنرستان‌ها و دبیرستان‌های کشاورزی آشنا می‌شوند.
توانایی‌های لازم :
مهندسی ترویج و آموزش کشاورزی یکی از رشته‌های بین رشته‌ای است چون دروس آن حیطه گسترده‌ای از علوم مختلف شامل ارتباطات، روانشناسی تربیتی، تکنولوژی آموزشی، علوم تربیتی، مدیریت، کامپیوتر، آمار و کشاورزی را دربرمی‌گیرد.به همین دلیل دانشجوی این گرایش باید هم در دروس مهم مهندسی کشاورزی مانند زیست‌شناسی، شیمی و ریاضی قوی باشد و هم توانمندی‌های لازم برای تدریس را داشته باشد؛ یعنی باید صبر و حوصله بسیار داشته و با کوچک‌ترین عدم پذیرش از سوی کشاورزان، دلسرد نشود. در ضمن باید نواندیش و خلاق باشد تا بتواند به بهترین نحو به ترویج و آموزش کشاورزی بپردازد و از روش‌های متعدد و متفاوت تکنولوژی آموزشی مثل تهیه پوستر، فیلم و عکس در این راه استفاده نماید. همچنین باید شخصیتی برون‌گرا داشته باشد تا بتواند با طبقات مختلف جامعه به خصوص قشر روستایی ارتباط برقرار کند و با جلب اعتماد آنها، دانش تئوری و عملی را به کشاورزان منتقل سازد و در نهایت لازم است که از محیط روستایی و فعالیت‌های کشاورزی لذت ببرد و علاقه‌مند به همکاری و کمک به دیگران باشد.
موقعیت شغلی در ایران :
مهندسین ترویج و آموزش کشاورزی می‌توانند به عنوان رئیس سازمان کشاورزی استان، مجری طرح‌های تحقیقاتی - ترویجی، کارشناس ترویج و آموزش در وزارت تعاون، صندوق بیمه و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی مشغول به فعالیت شوند و باعث ارتقای سطح زندگی روستاییان گردند. یا به عنوان کارشناس، گروهی از مروجین را برای انتقال یافته‌های نوین به روستاییان آماده کرده، بر کار آنها نظارت کنند.همچنین می‌توانند به عنوان مدیر، آموزشگر، برنامه‌ریز آموزشی یا تکنولوژیست آموزشی در هنرستان‌ها و دبیرستان‌های کشاورزی فعالیت نمایند یا در سمینارها و کنگره‌های علمی مسؤول وسایل دیداری و شنیداری شوند و به عنوان سردبیر روزنامه‌ها و نشریات کشاورزی در جامعه خدمت کنند.لازم به ذکر است که در بخش کشاورزی، نیاز به آموزش هم برای زنان و هم برای مردان روستایی وجود دارد، بنابراین فارغ‌التحصیلان این گرایش چه زن و چه مرد می‌توانند فرصت شغلی مناسبی داشته و نقش بسیار ارزنده‌ای در بهبود وضعیت روستاییان داشته باشند.
دروس تخصصی گرایش ترویج و آموزش کشاورزی :
مقدمات روانشناسی تربیتی، جامعه شناسی روستایی ، مقدمات مردم‌شناسی عشایری ، اصول آموزش و پرورش ، اصول آموزش بزرگسالان، اصول آموزش کشاورزی، اصول ترویج کشاورزی، اصول مدیریت آموزش و ترویج ، اصول برنامه‌ریزی ترویجی، طرح و تهیه برنامه آموزشی، نوآوری و نوپذیری، آموزش سمعی و بصری ، اصول مقاله نویسی فنی و ترویجی، ترویج و آموزش کشاورزی عملی .
گرایش باغبانی:
باغبانی آمیخته‌ای از علم، هنر، تجربه و مهارت در پرورش گیاهان باغبانی است. گیاهانی که شامل درختان میوه، گل‌ها و گیاهان زینتی، سبزیجات و گیاهان دارویی می‌شود و دانشجوی مهندسی باغبانی در طی چهار سال با ویژگی‌های ژنتیکی این چهار دسته از گیاهان، پاسخ‌هایی که گیاهان به شرایط محیطی می‌دهند و پاسخ‌هایی که به تیمارهای ما مثل آبیاری، کود، هرس و ... می‌دهند، آشنا می‌شود و به خاطر همین بررسی‌های دقیق فیزیولوژیکی گیاهان است که باغبانی یک رشته علمی است، علمی که باعث بهتر شدن کمیت و کیفیت محصولات باغبانی شده است. برای مثال به یاری علم باغبانی، گیاهان زینتی دوام بیشتری پیدا کرده و گل‌های بزرگتری می‌دهند. یا در قدیم بعضی از خیارهایی که می‌خریدیم تلخ بود اما امروزه به یاری اصلاح نژاد و رسیدگی‌های لازم خیار تلخ وجود ندارد.
توانایی‌های لازم :
باغبانی یک کار عملی است، باید آن را حس کرد، باید با آب و خاک ارتباط برقرار کرد و باید بررسی کرد که در زمینه باغبانی چه کارهایی در دنیا انجام شده است و از آنها ایده گرفت. به همین دلیل دانشجوی مهندسی کشاورزی ـ باغبانی لازم است که سرِ زمین برود و به کار با خاک و گل و گیاه علاقه‌مند باشد.همچنین دانشجوی این گرایش باید به علوم زیستی به ویژه گیاه‌شناسی علاقه‌مند بوده و به آن تسلط داشته باشد برای اینکه تنوع گیاهی در این گرایش فوق‌العاده زیاد است.گفتنی است که باغبانی به خاطر ماهیت گیاهان بخصوص گیاهان زینتی با مسائل ذوقی سر و کار دارد. بنابراین افرادی که زمینه‌های هنری در آنها قوی است و به گل و گیاه نیز علاقه دارند، در این گرایش موفق‌تر خواهند شد.
موقعیت شغلی در ایران :
باغبانی از نظر اقتصادی رشته پردرآمدی برای تولیدکنندگان است، چون فارغ‌التحصیلان این گرایش در صورت داشتن سرمایه لازم می‌توانند به تولید گل‌ها، گیاهان زینتی و دارویی، سبزیجات یا میوه‌های گلخانه‌ای بپردازند.از سوی دیگر چون دانشگاه آزاد اسلامی در سطح وسیعی دانشجوی مهندسی باغبانی نمی‌گیرد، هنوز بازار کار این گرایش اشباع نشده است.فارغ‌التحصیلان مهندسی باغبانی می‌توانند در سازمان برنامه و بودجه یا جهاد کشاورزی نیز کارهای تحقیقاتی و آزمایشگاهی انجام دهند یا به عنوان کارشناس در مزارع و باغ‌های خصوصی فعالیت نمایند.
دروس تخصصی گرایش باغبانی:
اصول باغبانی، اصول اصلاح نباتات، علف‌های هرز و کنترل آنها، حاصلخیزی خاک و کودها، ازدیاد نباتات ، سبزیکاری عمومی، سبزیکاری خصوصی، میوه‌های مناطق معتدل ، فیزیولوژی بعد از برداشت، گلکاری ، میوه‌های ریز، اصلاح و بذر گیری گل و گیاه ، میوه‌های گرمسیری و نیمه گرمسیری، فیزیولوژی گیاهی ، کارآموزی .
گرایش خاک‌شناسی:
مهندسی کشاورزی ـ خاک‌شناسی به شناسایی خاک، بهره‌بری از خاک در جهت تولید مواد غذایی و حفاظت از محیط زیست، مدیریت خاک و آب، آلودگی خاک، اصلاح خاک‌های شور و قلیایی، مصرف بهینه کودهای شیمیایی و آلی و کاربری خاک برای مصارف گوناگون از قبیل جنگل، مرتع، زراعت آبی، زراعت دیم و شهرسازی می‌پردازد. به عبارت دیگر دانشجویان این گرایش با مراحل پیدایش و تکامل خاک، رده‌بندی و نام‌گذاری انواع خاک، روش‌های مختلف کنترل فرسایش و حفظ، نگهداری و تقویت خاک‌های زراعی آشنا می‌شوند و رابطه بین خاک با آب و گیاه و عوامل مختلف اقلیمی را مطالعه می‌کنند و با بررسی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک و واکنش آن در برابر اضافه یا کم شدن مواد مختلف به بهروری هرچه بیشتر محصولات زراعی کمک می‌کنند.
توانایی‌های لازم :
دروس پایه در مهندسی کشاورزی ـ خاک‌شناسی، شیمی و زمین‌شناسی است و دانشجویان این گرایش باید به این دروس و همچنین محیط زیست و منابع طبیعی علاقه‌مند باشند و آمادگی کار در آزمایشگاه‌ها، صحرا و مزارع را داشته باشند.
موقعیت شغلی در ایران :
فرض کنید که یک باغدار می‌خواهد باغی 30 یا 50 هکتاری را کود بدهد. تعیین میزان کود و نوع کود برعهده مهندس کشاورزی ـ خاک‌شناسی است. همچنین مهندس این گرایش می‌تواند کاربری زمین‌های مختلف را تعیین کند؛ یعنی مشخص کند که یک زمین برای زراعت، باغبانی یا مسکن مناسب است. در ضمن نوع محصول مناسب برای زمین زراعی را نیز پیشنهاد بدهد. در حال حاضر نیز مهندس کشاورزی ـ خاک‌شناسی می‌تواند در وزارت جهاد کشاورزی، محیط زیست، شهرداری‌ها یا در بخش خصوصی فعالیت کند.
دروس تخصصی گرایش خاک‌شناسی:
فیزیک خاک، شیمی خاک، خاک‌های شور و قلیایی، پیدایش و رده‌بندی خاک‌ها، حاصلخیزی خاک و کودها، بیولوژی خاک، فرسایش و حفاظت خاک، رابطه آب و خاک و گیاه، ارزیابی خاک‌ها و اراضی، نقشه‌برداری خاک‌ها، مبانی زهکشی، تغذیه گیاه، کارآموزی.
گرایش زراعت و اصلاح نباتات:
زراعت و اصلاح نباتات در کنار گرایش‌های باغبانی و علوم دامی یکی از سه گرایش تولیدکننده مهندسی کشاورزی است. در این میان گرایش زراعت و اصلاح نباتات به رشد و نمو، میزان عملکرد و روش‌های بهینه‌سازی تولید گیاهان زراعتی نظیر گندم، جو، ذرت، چغندر قند، سویا و آفتابگردان می‌پردازد. گیاهانی که غذای انسان و دام به آنها وابسته است و در واقع مهم‌ترین گیاهان زراعتی به شمار می‌آیند. همچنین در این گرایش طریقه اصلاح گیاهان که پایه ژنتیکی دارد، مطالعه می‌شود تا با اصلاح ژنتیکی، گیاهانی با کیفیت و بازدهی بیشتری داشته باشیم. برای مثال با تلاقی گندم‌های مختلف، گندمی را تولید کنیم که بالاترین بازدهی و بهترین کیفیت را داشته باشد.
توانایی‌های لازم :
استادان و متخصصان این گرایش معتقدند که زندگی شخصی دانشجویان زراعت و اصلاح نباتات باید به نوعی وابسته به کشاورزی باشد. چون تجربه نشان داده شده است، دانشجویانی که زندگی شهری دارند در دروس عملی کشاورزی با مشکلات زیادی مواجه می‌شوند. همچنین افرادی که به کار در مزرعه و آزمایشگاه علاقه‌مند باشند در این گرایش موفق‌تر هستند.
موقعیت شغلی در ایران :
اگر فارغ‌التحصیل این گرایش سرمایه داشته باشد به خوبی می‌تواند یک زمین زراعی را به صورت مکانیزه اداره کند و در صورت نداشتن سرمایه نیز می‌تواند جذب مؤسسات تولید واحدهای کشاورزی گردد. به ویژه این که با اجرای آئین‌نامه‌های نظام مهندسی کشاورزی که توسط مجلس تصویب شده است، هر زمین زراعی اعم از دولتی و خصوصی باید تحت نظارت یک مهندس زراعت و اصلاح نباتات اداره گردد. گفتنی است در حال حاضر دولت به هریک از فارغ‌التحصیلان مهندسی کشاورزی در صورت داشتن توانمندی‌های لازم 20 میلیون تومان وام برای انجام فعالیت‌های کشاورزی می‌دهد.
دروس تخصصی گرایش زراعت و اصلاح نباتات :
مرتع‌داری، دیم‌کاری، علف‌های هرز و کنترل آنها، رابطه آب و خاک و گیاه، اصول اصلاح نباتات، اصلاح نباتات خصوصی، زراعت نباتات صنعتی، زراعت نباتات علوفه‌ای، فیزیولوژی گیاهان زراعتی، کارآموزی.منبع: کتاب آشنایی با رشته های دانشگاهی سازمان سنجش آموزش کشورتالیف خانم فیروزه سودایی ونرم افزار سامان رشته ی سازمان سنجش