بنابر آیات قرآن و روایات، برزخ و عوالم اخروی و خصوصیات آنها از محدوده ادراك و شعور انسانها در حیات دنیوی خارج بوده و خبر دادن از آنها هم آن چنان كه هست، به لحاظ محدودیت ادراك انسانها و به لحاظ قاصر بودن الفاظ امكان ندارد.

خصوصیات کامل برزخ و عوالم دیگر در فهم و بیان انسان نمی‌گنجد، اما در آیات قرآن و در روایات وارده از معصومین ‌علیهم‌السلام اشاراتی آمده است بر اینكه ما انسانها نمی‌دانیم و نمی‌توانیم بدانیم كه در عوالم اخروی چه هست و چه خواهد شد. آیات قرآنی پر از این قبیل تعبیرات است كه می‌توان به آیات 64 سوره عنكبوت و آیه 17 سوره سجده اشاره کرد.

خداوند در آیه سوره عنكبوت چنین می‌فرماید:

وَمَا هَذِهِ الْحَیَاةُ الدُّنْیَا إِلَّا لَهْوٌ وَلَعِبٌ وَإِنَّ الدَّارَ الْآخِرَةَ لَهِیَ الْحَیَوَانُ لَوْ كَانُوا یَعْلَمُونَ.

این زندگى دنیا جز سرگرمى و بازیچه نیست، و زندگى حقیقى همانا [در] سراى آخرت است اى كاش مى‏دانستند.

و در آیه سوره سجده نیز كلام خداوند به اینصورت است:

فَلَا تَعْلَمُ نَفْسٌ مَّا أُخْفِیَ لَهُم مِّن قُرَّةِ أَعْیُنٍ جَزَاء بِمَا كَانُوا یَعْمَلُونَ.

هیچ كس نمى‏داند چه چیز از آنچه روشنى‏بخش دیدگان است به (پاداش‏) آنچه انجام مى‏دادند براى آنان پنهان شده است.

این آیات در مجموع از این حقیقت حکایت می‌كند كه انسان‌ها در حیات دنیوی خود نه تنها آن ظرفیت علمی را ندارند كه بتوانند عوالم اخروی و خصوصیات آنها را عیناً درک کنند و صور اعمال و عقاید و اخلاق دنیوی خود را در آن عوالم مشاهده كنند، بلكه این ظرفیت را هم ندارند كه از طریق تفهیم و تعلیم به همه ابعاد آنچه در آن عوالم وجود دارد پی ببرند و نمی‌شود به انسانها در این دنیا همه جوانب آنچه را كه در آن عالم می‌گذرد و احكام و آثار خاص و معیارهای مخصوص آنها را خبر داد و تفهیم نمود.

تعبیرات و اشارات موجود در آیات و روایات به خوبی دلالت بر این حقیقت دارد كه آنچه از عوالم اخروی و خصوصیات آنها به انسانها گفته شده و خبر داده شده نمونه‌ای است از آن عوالم و حقایق و اسرار آنها، آن هم در حد معین و در یك محدوده خاص و به اندازه‌ای كه الفاظ و كلمات ظرفیت آن را دارد. آیه 15 سوره محمد ـ صلی الله علیه واله ـ می‌فرماید: مثل بهشتی كه به متقین وعده داده شده این است كه درآن نهرهایی ازآب صاف و نهرهایی از شیر كه طعم آن تغییر نكرده است، وجود دارد و نیز نهرهایی از شراب خاص كه سراپا لذت برای نوشندگان است و نهرهایی از عسل مصفی و همچنین از همه میوه‌ها در آن وجود دارد و بالاتر از همه اینها مغفرت و عنایات و الطافات الهی است كه بزرگترین نعمت از نعمت‌های بهشتی می‌باشد.

تعبیر"مثل الجنه" حاكی از این است كه آنچه در این آیه و نیز آنچه در آیات دیگر از بهشت‌ها و نعمت‌های آنها خبر داده است،

 همه آنها به نحو "مثل" از حقیقت بهشت‌ها و نعمت‌های آنها است و نه اصل حقیقت آنها و همه آنچه در آنهاست، زیرا كه حقیقت بهشت‌ها و نعمت‌های آنها، خیلی بالاتر ازآن است كه برای انسانها در دنیا با محدودیت علمی و ضعف درك و شعوری كه دارند،تفهیم گردد، آن‌هم با الفاظ و كلماتی كه در اصل، قاصر از اداء حقایق بالاتر است و نمی‌شود با آنها حقایق برتر و مجرد از حدود زمانی و مكانی و مادی را آن چنانكه باید خبر داد و حكایت نمود و نمی‌شود با آنها احكام ناشناخته و معیارهای ناشناخته را بیان كرد.

آیات 18 و17 سوره انفطار می‌فرماید: وَ ما ادریك ما یَومُ الدین، ثُمَّ ما ادریكَ ما یومُ الدین؛ وتو چه میدانی كه چیست روز جزا و باز تو چه می‌دانی كه چیست روز جزا و روز قیامت؟. آیه 19 سوره المطفقین هم می‌فرماید؛ و ما ادریك ما علّیّون؛ و تو چه می‌دانی كه عوالم عالیه و بهشتی چیست؟

در آیات دیگری هم همین تعبیر"ما ادریك" در خصوص آخرت و عوالم اخروی به كار رفته است كه حكایت از بالاتر از فهم عادی بودن آن عوالم می‌كند و حكایت ازاین معنی كه نمی‌شود آنها را آن چنانكه هست به انسان دنیوی تفهیم نمود دارد. البته انسانها بعد از مرگ و بعد از ورود به برزخ، این معنی را آرزو می‌كنند كه چه خوب بود از عالم جدیدی كه تازه به آن وارد شده‌اند به انسان‌های دنیوی خبر می‌دادند و از آنچه دیده‌اند و شنیده‌اند و یافته‌اند، به انسانهای موجود در دنیا و با آنها كه از آنچه می‌گذرد، بی‌خبر هستند و از آنچه به آنها احاطه دارد و لكن نمی‌دانند، خبر داده و آنها را در جریان می‌گذاشتند.

آنها كه در برزخ از وضع خوبی برخوردارند، آرزوی این معنی را می‌كنند كه چه خوب بود می‌توانستند از حیات جدید و حیات سعیده‌ای كه بعد از مرگ و در برزخ از آن بهره‌مند هستند، به انسان‌های خوب و پاك دنیوی كه حیات سعیده برزخی در انتظار آنان نیز هست، خبر می‌دادند و حیات جدید برزخی را آن چنان كه هست، به آنها تفهیم می‌كردند. اینها می‌بینند آنچه در زندگی دنیوی از برزخ و حیات آن می‌دانستند، یك علم بسیار ناقص و یك تصور كاملا مبهم و كلی بوده و خیلی پایین‌تر از واقعیت‌هایی بوده است كه با آنها مواجه گشته‌اند و اصولا آنچه این‌ها در دنیا تصور می‌كرده اند، یك تصور كلی و مبهم و نارسا و ناقص بوده است.

شبكه تخصصی قرآن تبیان

منبع: جام نیوز