FARS EDEBİYATININ GELİŞİMİ
Söz konusu ettiğimiz dönem, Fars edebiyatının en önemli ve en değerli dönemlerinden birisidir. Fars dili ve edebiyatı, bu dönemde şaşırtıcı bir şekilde revaç bulup gelişti. Bunun bazı sebepleri aşağıda verilmiştir:
1- III/IX. yüzyıl ortalarından V/XI. yüzyıl ortalarına kadar Mâverâunnehir, Horâsân ve Sistân’da yaşayan gayretli, büyük şair ve yazarların Fars şiiri ve nesrinde yapmış oldukları çalışma ve çabalar sonucunda Fars edebiyatının temeli, sağlam bir şekilde atıldı. Lafzî ve manevî adımlar, manzum ve mensur lafızlarda çeşitli amaç ve düşüncelerin beyanı için sonraki dönemlerin yazar ve şairleri için tam ve kamil anlamda atılmış oldu.
2- Bu dönemdeki emirlerin, büyük hanedanların ve zengin mal sahiplerinin varlığı, şair ve yazarların sayısının artması için büyük bir araçtı.
Bu emirler, hanedanlar ve mal sahibi ileri gelenler, kendi saraylarında fazilet sahibi kimselere, şairlere ve yazarlara sahip olmayı liderliğin başta gelen gereklerinden saymaktaydılar. İslâm kültür ve medeniyetinde yürürlükte olan adet gereği her biri, bu açıdan kendi saraylarının başkalarının sarayları karşısında daha üstün olmasına çalışmakta, bu hareket de kendi başına halkın bilime önem vermesine, edebiyat tahsili yapmasına, ilim ve edebiyat konusunda kendini göstermesine yol açtı. Bu dönemde sayısız şair ve yazar ortaya çıkmış olup kendilerinin ve eserlerinin sayılması gerçekten çok zordur.
3- Gaznelilerin ve Selçukluların yaptıkları fetihler ve çeşitli bölgelere ordu sevk etmeleri sonucunda Fars dili, Mâverâunnehir’in uzak noktalarından Akdeniz sahillerine, Dicle sahillerinden Sind nehrinin öte taraflarına ve Pencab’a kadar bir alanı yavaş yavaş kendi şemsiyesi altına aldı. Bu çok geniş bölge, elbette şairlerin ve yazarların yetişmesi için eskisinden daha büyük bir hazırlığa sahipti.
4- Bu dönemde ayrıntılı olarak da göreceğimiz gibi Fars edebiyatı merkezleri, sadece İran’ın doğusuyla sınırlı kalmadı. Aksine Irak ve Âzerbaycan gibi diğer bölgelerde de Fars edebiyatının önemli merkezleri kuruldu. Bu yeni merkezlerin varlığı da başlı başına yeni büyük şair ve yazarların ortaya çıkması için bir araç oldu.
5- V/XI. yüzyıl başlarından itibaren Mutezile alimleri ve kelamcıları gibi, Ebû Reyhân, Ebû Ali Sînâ ve onun öğrencileri gibi bilim adamları aracılığıyla bilimsel kitapların Fars diliyle yazılmasına başlanması hareketi, bu dönemde daha hızlı bir şekilde devam etti. Bu hareket de çeşitli bilimsel konulardaki kitapların Farsça olarak defalarca yazılmasına yol açtı. Bu da kendi başına Fars edebiyatı dairesinin genişlemesi için yeni bir araç oldu.
6- Bu dönemin başlarından itibaren Fars şiiri ve nesri, halkın hankâhlardaki irşadı için tasavvuf eserlerinde kendini gösterip nüfuz etti. Bütün sema, vaaz, irşad meclislerinde ve o dönem İran’ında meydana gelen irfanî kitapların ve tasavvufî manzumelerin tamamına yakın bir çoğunluğunda Farsça sade dil herkesin anlayabileceği bir tarzda kullanılmıştır. Bundan dolayı o zamana dek sadece devlet sarayının koruması altında bulunan Fars edebiyatı, halk kesimleri arasında da yaygınlaştı ve ariflerin gönül çeken eserleri birçok talip buldu. Bu da Fars edebiyatının yaygınlaşması ve revaç bulması için büyük bir sebep oldu.
Kısacası üzerinde durduğumuz dönem, Fars dili ve edebiyatının revaç bulması açısından İran tarihinin eşine az rastlanır dönemlerinden sayılmakta, bu yönüyle de dikkate değerdir.
Farsça ve Fars edebiyatı
Fars Şiiri Türleri Ve Konusu 1
Fars Şiiri Türleri Ve Konusu 2
Kısaca Fars Edebiyatı
Farsçayı ihmal etmeyelim -1
