انقلاب فرانسه و شعر رمانتیک

انقلاب فرانسه هریک از شاعران رمانتیک انگلستان را به شکلی متفاوت تحت تأثیر خود قرار داد.

انقلاب فرانسه تنها یک انقلاب سیاسی نبود بلکه ساختار باور مردمان قرن 18 و 19 را به لرزه انداخت. در این مقاله سعی خواهد شد به تأثیر این انقلاب بر شاعران رمانتیک انگلستان هم چون وردزورث، کلریج، بایرون و شلی بپردازیم.

رمانتیسم از جهت سیاسی در دورانی میان شاعران انگلستان پای گرفت که قدرت از جانب اشراف زادگان صاحب زمین که ثروت را در اختیار داشتند به صاحبان سرمایه در دنیای صنعتی شده ی اواخر قرن 18 و 19 انگلستان انتقال یافت. صاحبان سرمایه در این سالها خطر رشد طبقه ی کارگر رام نشدنی را احساس می کردند. این تغییرات نیز پیش از این در انقلاب آمریکا که از سالهای 1765 تا 1783 به درازا کشید از یک سو و انقلاب فرانسه که در سال 1789 ساختارهای قدرت در فرانسه را لرزاند از دیگر سو شکل گرفته بود.
انقلاب فرانسه با یورش مردم انقلابی به زندان باستایل که نمادی از قدرت و اقتدار لوئی شانزدهم بود و آزاد کردن زندانیان سیاسی در مرحله ی اول و بیانیه ی حقوق بشر و شهروندان فرانسه در مرحله ی دوم پای گرفت. این انقلاب تنها ساختارهای قدرت در فرانسه را به لرزه نیانداخت بلکه تحت تأثیر آن در سراسر قاره ی اروپا ساختارهای فاسد قدرت به ترس و وحشت افتادند. این تغییرات هرچند در عرصه ی سیاسی بود اما در دنیای شعر و ادبیات نیز بی تأثیر نماند.
شعر دوران رمانتیک انگلستان تحت تأثیر این جنبش سیاسی که نویدی فرح بخش نسبت به آینده ی بشری بود شکل گرفت. ارزش های بنیادین در این انقلاب از قبیل آزادی، برادری و حقوق آدمی به عنوان پایه های اصلی شعر دوران رمانتیک قرار گرفت. وردزورث، شاعر رمانتیک، در یکی از اشعار خود به زیبایی این رویاهای طلایی رو به سوی آینده ی بشری را به تصویر می کشد: اما اروپا در آن زمان از خوشی به لرزه افتاد/ فرانسه بر بلندای ساعات طلایی ایستاده/ و طبیعت آدمی به نظر مجددا آفریده شده...

پیش از این نیز فلاسفه ای هم چون منتسکیو، روسو و ولتر از تهی بودن ساختار رژیم های کهن که بر دو پایه ی فاسد طبقه بندی کردن، امتیاز و رجحان بخشیدن بنا شده اند، پرده برداشته و همگان را به سوی نسیم آزادی، اخوت و برابری فراخوانده بودند. محققان یکی از مهم ترین فلاسفه ای که ایده هایش بر انقلاب فرانسه و مکتب رمانتیسم تأثیرگذار بود را ژان ژاک روسو می دانند. او که یک طبیعت گرا بود، آواز بازگشت به طبیعت را سر داده بود. روسو سعی داشت ارزش زندگی ساده و خالی از تجملات مادی گرایی قرن 18 را دوباره زنده کند.
"وحشی نجیب" شخصیتی خیالی است که به دور از تمدن و ساختارهای محدود کننده ی آن رشد کرده و از این رو نمایان کننده ی روح آزاد آدمی و وجه نهانِ خوب آن است که در ساختارهای بسته ی تمدن آلوده می شود. روسو در کتاب قرارداد اجتماعی اعلام می کند که آدمی آزاد آفریده شده اما در همه جا دربند است. این فردگرایی، بدویت و اتکا به عواطف و احساسات در اشعار شاعران رمانتیک هم چون بلیک، وردزورث و کلریج نمایان است. طرفداری روسو در نظریاتش از طبیعت، وحشی نجیب و نگاه کودک به زندگی به شدت در شیوه ی نگریستن رمانتیک ها به زندگی تأثیرگذار بوده است. وردزورث در قصیده ای به جاودانگی از زندگی آدمی که سرشار از فراموشیِ خوابگونه در برابر زیبایی بهشتی که پیش از آمدن به زمین در آن می زیسته سخن می گوید. کودکی برهه ای از زندگی توصیف شده که به دلیل رهایی از قیود دربندکشنده ی زمان، آزادی و خوشنودی حقیقی را به ارمغان می آورد.

انقلاب فرانسه هریک از شاعران رمانتیک را به شکلی متفاوت تحت تأثیر خود قرار داد. وردزورث در مرحله ی اول به دلیل شباهت های موجود میان باورهای بنیادین خود و آنچه که مردم فرانسه در انقلاب دنبال می کردند بسیار تحت تأثیر قرار گرفت. او از فرا رسیدن عصر طلایی که گذشته های تاریک تاریخ بشریت را نهان می کرد سخن می گفت. این خشنودی او اما دیری نپایید چرا که در سفر دومی که به فرانسه در سال 1791 داشت به شدت تحت تأثیر فلاکت و درد و رنجی که مردم فرانسه پس از انقلاب متحمل می شدند قرار گرفت. در سال 1793 نیز هنگامی که انگلستان اعلام جنگ بر علیه فرانسه کرد و انقلابیون افراطی فرانسه در مرحله ای از خون ریزی و وحشت قرار گرفتند نگاه وردزورث دستخوش دگرگونی شد. وردزورث هنگامی که باورهایش نسبت به نیکی ذات آدمی به لرزه افتاد خواهرش دروتی و کلریج را در کنار خود داشت تا تسکینش دهند و نسبت به آینده ی پیش رو امیدوار سازند.

کلریج نیز هم چون وردزورث ابتدا در برابر انقلاب فرانسه و باورهای اساسی آن از قبیل آزادی، برادری و برابری بسیار تحت تأثیر قرار گرفت. کلریج در قصیده ای به نام ویرانی باستایل از آزادی ای سخن می گوید که از زندان رهایی یافته و روح زندگی را تحت سیطره ی خود قرار خواهد داد. آزادی ای که در هر نبض می تپد و در هر رگ در جریان است. هرچند این نگاه مثبت او نسبت به انقلاب فرانسه با حمله ی فرانسه به سویس، کشوری که از دیرباز به آزادی و بیطرفی مشهور بود، دچار شک و تردید شد. این سرخوردگی در قصیده ای به سالی که رخت برمی بندد نمایان است.      
بایرون از آنجایی که خود ذاتا یک هنجارشکن و انقلابی بود نیازی به آرمان های انقلاب فرانسه نداشت تا بر حس انقلابی او بیافزاید. او خود در برابر تمامی نهادها و قراردادهای اجتماعی ایستادگی می کرد و نوای آزادی را سر می داد. او در غزلی بر قصر شیلون این طور برای آزادی و به نام او می سراید: ای روح ابدیِ ذهنِ بی زنجیر/ ای روشنی در دخمه ها، ای آزادی/... قلبی که از عشق تو سرشار است دربند توست.
اگر بایرون را شاعری بدانیم که در طول حیاتش انقلابی زیسته، شلی آرمان گرایی انقلابی است که از ایمان و آرزو دو عنصری که در دنیای امروزی از میان رفته سخن می گوید. او در اشعاری هم چون پرومته رها شده از زنجیر، قصیده ای به باد غربی، ملکه ماب، قصیده ای به یک چکاوک روح خود را که در جستجوی آزادی است به خوبی به تصویر می کشد.
انقلاب فرانسه تنها یک انقلاب ساده مختص به یک جغرافیای خاص نبود بلکه بازتاب دهنده ی ایمان به آینده ی روشن پیش رو بود. آینده ای که بوی آزادی، برابری و برادری دارد. در این مقاله سعی شد به تأثیری که این انقلاب بر شاعران رمانتیک انگلستان داشت بپردازیم. شاعرانی که انقلاب را نوید بخش آمدن سحری در تاریکی ظلم و ستم تاریخ می دانستند.