بازتاب سرنگونی جنگنده روسی

رسانه های ترکیه روز گذشته از سرنگونی یک فروند جنگنده روسی در نزدیکی مرز این کشور با سوریه در شمال شرق لاذقیه خبر داده و در توضیح این خبر نوشتند که جنگنده های ترکیه یک فروند سوخو- 24 روسی را به دلیل آنچه آن را نقض حریم هوایی ترکیه خوانده بودند، هدف قرار دادند.

این رسانه در ادامه به ادعای مقامات ترکیه اشاره کردند که گفته بودند، جنگنده های اف - 16 ترکیه بیش از 10 بار به این جنگنده هشدار نقض حریم هوایی داده اند، اما توجهی به این هشدارها نکرده بود.
اما وزارت دفاع روسیه با رد شدید این ادعا، تاکید کرد که این جنگنده داخل مرزهای سوریه در حال عملیات بوده و محل سقوط نیز این مسأله را تأیید می کند.
درپی انتشار خبر سقوط جنگنده روسی، «ولادیمیر پوتین»، رئیس جمهوری روسیه، شورای امنیت این کشور را به نشست فوق العاده فراخواند و این اقدام ترکیه را به «از پشت خنجر زدن» حامیان تروریسم توصیف و تاکید کرد که این وحشی گری ترکیه بدون پاسخ نخواهد ماند.
«سرگئی لاوروف»، وزیر خارجه روسیه هم درحالی سفر از پیش برنامه ریزی شده خود را به آنکارا لغو کرد که طی سال های اخیر روابط ترکیه و روسیه دو روی کاملاً متفاوت داشته است.
دو کشور اگرچه با هم اختلاف نظرهایی جدی در خصوص بحران سوریه دارند، اما طی 5 سالی که از بحران سوریه می گذرد، همواره تلاش داشته اند، رابطه خوب فیما بین را حفظ کنند، به همین دلیل اقدام روز سه شنبه آنکارا در سرنگون کردن جنگنده روسی بسیار سوال برانگیز است و آنکارا با این اقدام روابطی را به خطر انداخته که قطع شدن آن ضربه بزرگی به آنکارا وارد می کند.
همین منافع اقتصادی موجب شده بود، اردوغان که به ندرت در انتقاد از اتحادیه اروپا، آمریکا و اسرائیل، کوتاه می آید، مقابل روسیه، نرمش به خرج دهد و طی 4 سال گذشته کم تر دیده شود که رئیس جمهوری ترکیه انتقاد تندی از مسکو به عمل آورد و دلیل آن منافع اقتصادی است که ترکیه در روابط خود با روسیه آن را تامین می کند و در این راستا تنها کافی است، به این نکته اشاره کرد که ترکیه دومین خریدار بزرگ گاز و از وابسته ترین کشورها در این زمینه است و در این راستا 57 درصد گاز مورد نیاز خود را از روسیه تامین می کند.

اما این پایان کار نیست، ترکیه، پیشرفت های اخیر خویش در صنعت ساخت و ساز و درآمد دست کم 600 میلیارد دلاری شرکت هایش را مدیون سرمایه گذاری ترک های مقیم روسیه است.
بنابراین می توان گفت، روابط مسکو و آنکارا پیچیده تر از آن است که اردوغان به راحتی آن را قربانی مواضعش در قبال سوریه و یا حمایت هایش از آمریکا و اروپا کند.
بنابراین آنچه درباره اقدام اخیر آنکارا می توان گفت، این است که ترکیه از موشک های زمین به هوا و هوا به هوای روسیه در سوریه، احساس خطر کرده و آنها را تهدیدی آشکار علیه خود دیده است.
اما در توضیح اینکه چرا پوتین در واکنش به این حمله از توصیف «خنجر از پشت» استفاده کرد، باید گفت که وی به این طریق به نوعی به دیدار مهم حدودا یک ماه پیش هیأت نظامی روسیه با «علی کمال آیدین»، معاون وزیر خارجه ترکیه اشاره کرده است.
اواسط اکتبر گذشته هیأتی به سرپرستی «سرگئی درونوف»، جانشین فرمانده نیروهای هوایی روسیه با کمال آیدین در آنکارا دیدار کرد، دیداری معاون وزیر خارجه ترکیه آن را «گامی مهم» با محوریت «جلوگیری از سوانح هوایی» و سوءتفاهم های مربوط به آن تلقی کرد، بنابراین به اعتقاد پوتین وقتی تضمین های لازم از سوی مسکو به آنکارا داده شده که از سوی روسیه مورد تعرض قرار نخواهد گرفت، این اقدام ترکیه برای روسیه بسیار برانگیز است و مهم تر از این سوال واکنش روسیه است.
در این خصوص بسیاری از تحلیلگران تاکید می کنند که روسیه و ترکیه در شرایطی نیستند که تنش میان خود را تشدید کنند. درگیری روسیه در دو بحران سوریه و اوکراین و تحریم های اقتصادی غرب علیه این کشور، نشان می دهد که روس ها در شرایط فعلی خواهان به راه انداختن جنگ دیپلماتیک جدیدی نیستند.
به همین دلیل، اقدام روسیه به اعمال برخی ممنوعیت ها در فرود هواپیماهای ترک در فرودگاه های روسیه، محدودیت های اقتصادی علیه ترکیه، احضار سفیر ترکیه و اقدامات مشابه آن را باید اقداماتی نمادین شمرد. در واقع برای پوتین دستیابی به راه حل سیاسی در بحران سوریه آن هم براساس منافع روس ها مهم تر از درگیری نظامی است، به خصوص آنکه حملات تروریستی پاریس در نزدیک کردن مواضع کشورهای غربی به روسیه نقش مهمی ایفا کرده است.
مواضع کشورهای غربی نیز نشان می دهد، این کشورها به دنبال آرام کردن تنش ایجاد شده بین آنکارا و مسکو هستند، به همین دلیل از دو طرف خواسته اند، محتاط باشند تا این حادثه به درگیری مسلحانه تبدیل نشود و شکی در این نیست، چنین درگیری تهدیدی جدی برای امنیت بین الملل خواهد بود.
اگرچه پس از اظهارات ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه درباره این حادثه شمار زیادی از مقامات این کشور موضع گیری کرده و خواهان اتخاذ اقدامات قاطع علیه ترکیه شده اند.
آنچه درباره تنش ایجاد شده بین مسکو و آنکارا در این مقطع زمانی می توان گفت، این است که به نظر نمی رسد، این بحران یک شبه حل و فصل شود و باید در انتظار بازتاب های ژئوپلتیک این بحران باشیم، چراکه ترکیه به عنوان یکی از اعضای مهم ناتو این توان را دارد، چارچوب تنش ایجاد شده را به بحران بزرگ تری در سطح روابط روسیه ٓ ناتو تبدیل کنند.
موضع گیری های بین المللی که روزهای آینده در قبال این تنش انجام خواهد شد، بی شک افق های پیش روی آن را روشن تر خواهد کرد.