عزاداری در شب «چوب و دهل»

آیین های محرم در ایران

همچون دیگر استانهای ایران،عزاداری در چهارمحال و بختیاری و در بین عشایر بختیاری و اقوام لر مراسم و آیین های خاصی دارد که به آن خواهیم پرداخت.

شب تاسوعای حسینی در بین برخی از ساكنان چهارمحال و بختیاری به شب «چوب و دهل»  معروف است و روز عاشورا در بین بسیاری از بختیاری ها به نام روز « تیخ» یا « تیغ» نامیده می شود. شاید فلسفه این نامگذاری به این دلیل باشد که  بر امام حسین علیه السلام تیغ و شمشیر کشیدند و خونش را ریختند. درروایتی دیگر, در این روز در سوگ و ماتم امام حسین علیه السلام برخی اشخاص که موهای جلوی سر خود را تراشیده بودند با تیغ و نیشتری،, خراش کوچکی بر سر خود می دادند تا کمی خون جاری شود و صحنه خونهای ریخته شده در دشت کربلا را تداعی کنند.

«خیمه سوزان» در شهر طاقانک

با شروع ماه محرم، مردم شهر طاقانک، معمولاً 72 خیمه سبز و سفید رنگ با فرم چهار گوش، فرم گنبدی و مخروطی آماده و در حاشیه كوهی برپا می کنند که تا عصر روز عاشورا و در آستانه شام غریبان شهادت حضرت ابا عبدالله الحسین علیه السلام هم ادامه دارد. این خیمه ها نذر مردمی هستند که هر کدام به نیتی خاص برپا می شود و مراسم نوحه سرایی، قرائت زیارت عاشوراء، سینه زنی و زنجیرزنی در آنها برگزار می شود. در عصر روز عاشورا خیمه های برافراشته شده در طول دهه اول محرم را آتش می زنند. در این زمان جمعی از افراد در هیئت سپاه کوفه، سوار بر اسب در میان خیمه های برپا شده، تعدادی از نوجوانان و جوانان را که پوشش سبز رنگ بر تن دارند تعقیب می کنند و سپس خیمه های برپا شده، یک به یک و بدون در نظر گرفتن ترتیبی خاص به آتش کشیده می شوند و سپس هیئت های عزاداری به سمت بقعه شیخ زید الدین علیه السلام  که در تپه مشرف به محل خیمه گاه قرار دارد، حرکت می کنند. پخت حلیم گندم در ظهر تاسوعا و به ویژه در محل خیمه گاه هم در طاقانک مرسوم است.
برپا کردن دوباره خیمه ای سیاه رنگ با نام خیمه حضرت زینب سلام الله علیها و روشن کردن شمع در کنار این خیمه، از آدابی است که با همراهی هیأت های عزاداری، در محل این خیمه گاه اجراء می شود.

تعزیه حضرت قاسم علیه السلام در شهر طاقانک

این مراسم غالباً در روز هفتم یا نهم ماه محرم برگزار می شود. حمل سینی های بزرگ (طبق) حامل انواع شیرینی و میوه، سجاده، گلاب، قرآن، شمع، آیینه، گل و سبزه گندم به همراه کاروان نمادین اهل بیت علیه السلام در این آیین، مرسوم است.بعد از ورود کاروان، سینی ها داخل میدان برگزاری تعزیه گذاشته شده و تعزیه شروع می شود. در پایان، تمام سینی ها با وسائل و نذورات گذاشته شده به صاحبان آنها تحویل داده می شود

«چاق چاقو» (چک چکو) در شهر سامان

این مراسم در شهرستان سامان و برخی نقاط دیگر استان مثل سورشجان برگزار می شود. برخلاف بسیاری از آیین های عاشورایی، چاق چاقو در نیمه شب (اغلب ساعت ۳ نیمه شب) و فقط در شب عاشورا برگزار می شود. در مراسم چاق چاقو دسته بزرگی از جمعیت با شکلی خاص و اشعاری ویژه در شهر سامان به راه افتاده و هر نفر دو قطعه چوب که اغلب بازمانده از نیاکانشان است را در دست گرفته و  در پاسخ به نوحه خوان ها با نظمی خاص بر هم می کوبند. این آیین مانند سنج به صورت پنج ضربی و هفت ضربی صورت می گیرد و مردان عزادار با لباس های سیاه، دایره وار حلقه می زنند و در یک فاصله یک قدم می گردند. دسته عزاداری تا زمانی که هوا تاریک است باید شهر را دور بزنند که این مراسم با برگزاری نماز جماعت صبح در مسجد جامع شهر پایان می یابد و مردم خود را برای عزاداری روز عاشورا آماده می کنند.

« فرو بردن علم در گرداب «بن»

هرساله در صبح روز عاشورا و پیش از طلوع آفتاب، هیأت های عزاداری شهرستان «بن» (Ben )تعداد زیادی علم عزای حضرت سیدالشهداء علیه السلام را که مردم از اول دهه محرم تهیه و در حیاط منازل، مساجد، تکایا و حسینیه ها و کوچه و خیابان ها برافراشته بودند، به حاشیه گرداب بن حمل می کنند و قسمت بالای علم ها را در آب فرو می برند.در این رسم، عزاداران سر تک تک علم ها را سه بار با فریاد « یا علی » و « حیدر حیدر » در آب فرو می کنند.

مراسم«آقا سلام»

پس از اجرای مراسم  فرو بردن علم در گرداب شهر بن در صبح روز عاشورا، حمل کنندگان علم با عبور از میدان شهر به درب خانه های سادات می روند که سینی های بزرگ حلیم در کنار درب ورودی منزل سید قرار داده شده و هرکدام از عزاداران، پس از ادای احترام و عرض تسلیت به شخص سید، کمی از حلیم داخل سینی ها به عنوان تبرک بر می دارند که « حلیم خوران » هم گفته می شود. مراسم پس از سخنرانی و روضه خوانی به زبان ترکی و فارسی پایان یافته و عزاداران با زمزمه نوای زیبای « ما دعا خواندیم و رفتیم زین مکان، اجر بانی با شه لب تشنگان » محل را ترک می کنند.

گل زنی

آیین گِل زنی همه ساله در ایام عاشورا در شهرستان بن برگزار می گردد، به گونه ای که خیل عظیمی از مردم از گرداب بن به سمت شهر حرکت می کنند و سر یا روی شانه های خود را به گِلی که از خاک رس و گلاب ناب تهیه شده آغشته کرده و نوای « ای واویلا، صد واویلا » را در دستگاه محزون شوشتری سر می دهند.

رها کردن آب کشاورزی در روزهای تاسوعا و عاشورای حسینی

کشاورزان استان چهارمحال و بختیاری بر اساس رسم زیبایی  در روزهای تاسوعا و عاشورای حسینی، آبیاری مزارع کشاورزی و باغات را تعطیل کرده و آب را به اصطلاح « مشاع » می کنند و منظور این است که آب، به حرمت عزای امام حسین علیه السلام، در بیابان روان و رها شود تا سایر موجودات از آن بهره برده و سیراب شوند و منفعتی برای کشاورزان نداشته باشد.

برپایی علم عزا

علامت گردانی یا به لجهه محلی «علومت» نیز جایگاه خاص خود را دارد. ویژگی بارز علم های بختیاری در مقایسه با علم های دیگر مناطق کوتاهتر بودن آنهاست. علم ها با شالها , دستمالها و پارچه های رنگی که رنگ سیاه در آن غالب است  برافراشته می شود. اگر امامزاده ای در آن نزدیکی باشد , علم را به امامزاده می برند.
پوشیدن لباس سیاه متبرک به عتبات عالیات یا امامزادگان، زدن زنجیر سه ضرب در روستاها و شهرهای حاشیه زاینده رود، سینه زنی به صورت چرخشی و مدور سه ضربی در شهر نافچ، سینه زنی به صورت واحد یا سینه زنی خرمشهری در شهرستان فارسان، برافروختن شمع آیین شام غریبان در گلزار شهدا یا امامزادگان از دیگر آیین های این استان است.

آیین های عشایر بختیاری

این آیین ها شامل قربانی کردن گوسفند در خانه بزرگ فامیل یا سادات، تزئین علم با شال سیاه، بر سر و سینه زدن نا منظم با نوای حسین حسین، ای وای حسین، شهید کربلا حسین، تهیه غذای نذری به صورت شراکتی و پختن حلواست.