مسجد عتیق و نصیرالملک شیراز
مسجد عتیق و مسجد نصیرالملک شیراز از قدیمیترین و زیباترین مساجد ایران بهشمار میروند.
هر چقدر شیراز قدیمی باشد، در میان آثار معماری اسلامیاش تنها یک بنا به قدمت روزگار صفاریان است؛ مسجد جامع عتیق که شیرازیها به اختصار و برای راحتی به آن "مسجد عتیق" میگویند. در شرح داستان ساخت این مسجد، روایتها و خاطرههای زیادی موجود است که بعضی مثالی و بعضی دیگر تاریخی هستند. به عنوان نمونه، مردم از داستان زنی میگویند که بخششاش عمرو لیث صفاری را به تعجب و تحسین واداشت. روایت است که وقتی این حاکم صفاری، شروع به ساخت مسجد عتیق کرد، دستور داد که چوبهای محکمی را برای ساخت این بنا بیاورند. به او اطلاع دادند که زن صالحهای در سروستان از این نوع چوب بسیار دارد، پس ماموری فرستاد تا چوب را از آن زن بخرد. زن چوب را داد، اما از گرفتن پول سرباز زد. عمرو عصبانی شد، چون میخواست در ساخت مسجد از مصالح حلال استفاده شود. زن را تکلیف کرد که بهای چوبها را بگیرد، اما زن در جواب گفت: "ای امیر برای چه مسجد ساختهای؟" گفت :"برای رضای خدا." زن گفت : "من هم امید به رضای خدا و ثواب او دارم".
این مسجد همچون دیگر آثار تاریخی شهر شیراز، در جریان زلزلهها و دیگر فجایع طبیعی، بارها دچار آسیب شده اما هر بار و در دورهای از نو بازسازی شده و به همین خاطر تاریخهای متعددی در فهرست مرمتهایش قرار دارد. در حقیقت، جز شبستان اصلی، از باقی قسمتهای ساخته شده در عصر عمروبن لیث اثری برجا نماده و تاریخ بنای هیچ یک از قسمتها قدیمیتر از قرن یازدهم هجری قمری نیست.
مسجد عتیق شیراز شش دروازه دارد: دو دروازه در سمت شرق و دو دروازه در سمت غربی، یکی در سمت جنوب و یکی در سمت شمال. مهمترین ورودی در سمت شمال قرار دارد که به خاطر ذکر نام دوازده امام شیعه(ع) روی چهار کاشی آن، دوازده امامی نام دارد. دیگر ویژگی جالب توجه این ورودی، مقرنس با شکوه و کتیبه بلندی بر روی کاشیهای معرق در زیر پیشتاق آن است. کتیبه که تاریخ 1030 ه.ق را بر خود داشته به تعمیرات و بازسازی بنای مسجد به هزینه امام قلیخان، حاکم فارس در عصر شاه عباس صفوی، اشاره دارد.
در پس ورودی مسجد، یک هشتی با سقف زیبای تویزه داری که با گل اخرایی رنگ آراسته شده است و سپس صحن مرکزی مسجد قرار دارد. پیرامون این صحن که 75 متر طول و 55 متر عرض دارد و در مسیر شمالی - جنوبی گسترش یافته، بناهای مسجد قرار گرفتهاند. صحن با قلوه سنگ فرش شده و دارای سه حوض کوچک است. حوض مرکزی هشت گوش و دو حوض دیگر که دوازده ضلعی هستند.
مسجد دارای سه ایوان است که ایوان شمالی آن تزئینات بیشتری دارد. این ایوان که مشهور به "طاق مروارید" است با مقرنس آجری تزئین شده و دو منار کوتاه در بالای آن قرار دارند. در لبه بالایی طاق، کتیبهای نصب شده که آیاتی از قرآن مجید به دو خط نسخ و ثلث روی آن درج شده است.
در سمت شرقی ایوان شمالی یک شبستان تازه ساز قرار دارد که ابعاد آن 30 در 17 متر است. سقف آن بر ستونهای باریک قرار گرفته و با کاشیکاریهای زیبا تزئین شده است. در جلوی ضلع شمالی این شبستان، تراس بزرگ مشرفی به یک محراب سنگی وجود دارد. بخش غربی مسجد رواقی دارد که با یک راهروی بلند به دروازه ورودی و بازار مجاور متصل میشود.
مسجد نصیرالملک شاید از معدود مساجدی باشد که با استناد به عکسهای آن و نه حتی با حضور یافتن در این مکان، میتوانیم بگوییم با یک مسجد فوقالعاده رو به رو هستیم. این مسجد که نگینی است در محله گود عربان و جنوب خیابان لطفعلی خان زند، همجوار امامزاده شاه چراغ در شیراز است.
میرزا حسنخان ملقب به نصیرالملک از اشراف شیرازی به سال ۱۲۵۵ هجری شمسی دستور ساخت این مسجد را میدهد و ۱۲ سال طول میکشد تا محمدحسن معمار، ساخت بنای این مسجد باشکوه را به پایان برساند. مسجدی که به تعبیر بسیاری از مردم، زیباترین مسجد شیراز و از دیرباز به دلیل معماری و ترکیب رنگهای به کار رفته در ساختمان و شیشهها و پنجرههای آن شهرت خاصی یافته است.
مسجد نصیرالملک از دیدگاه کاشیکاری، ارزندهترین مسجد ایران و از نظر ساختمانسازی و به ویژه کاشیکاری و مقرنسکاری بیمانند است. کاشیکاری این مسجد را استاد محمدرضا از بزرگان دوران قاجار برعهده داشته است.
این مکان دارای مساحتی برابر با ۲۸۹۰ متر مربع و زیربنای ۲۲۱۶ متر مربع است. در حیاط مسجد، حوضی مستطیلی و بزرگ قرار دارد که از سنگ ساخته شده و قوارههای سنگی در میانه آن قرار گرفته است.
مسجد دارای صحن وسیعی است که در سمت شمال مسجد قرار گرفته است. در ورودی دارای طاقنمایی بزرگ است؛ طاقی بلند و بسیار زیبا که به "طاق مروارید" مشهور است. تمام بدنه و سطح بیرونی و داخلی این طاق به سبک زیبایی کاشیکاری شده است. دو طاقنمای کوچک نیز در سمت چپ و راست دهنه اصلی طاق مروارید قرار دارد که مدخل ورودی طاق اصلی است. در سقف این طاق نیز هنر مقرنس کاری و کاسهسازی بسیار زیبایی دیده میشود در سمت راست و چپ این طاق و در طبقه دوم، دو حجره وجود دارد که پنجرههای آن چوبی است و بهوسیله شیشههای رنگی تزئین شده است. درهای ورودی این مسجد، دو در بزرگ چوبی است که در بالای آن بر روی سنگ مرمر شعری از شوریده شیرازی برای سازنده مسجد و سال اتمام آن نوشته شده است.
منبع: هنر آنلاین