مثبت و منفی های مسکن مهر
در ارتباط با طرح مسکن مهر به نظر می‌رسد که ارزیابی‌ها کمی شتاب‌زده و غیرکارشناسی باشد، زیرا این طرح تا به اجرای کامل برسد هنوز زمان زیادی در پیش دارد. به عنوان مثال پیش بینی‌های خدماتی این طرح (همچون فضاهای آموزشی، فرهنگی، مذهبی، درمانی، ورزشی، تفریحی و ...) در بسیاری از مناطق هنوز تحقق نیافته است و همین مشکل می‌تواند در ارزیابی اجتماعی طرح به عنوان یک عامل منفی مطرح گردد. البته در تحقق کاربری‌های خدماتی ذکر شده همکاری دستگاه‌های مربوطه امری است ضروری. متأسفانه با وجود تصویب این طرح در کلیه‌ی مراجع کارشناسی (کار گروه تخصصی استان و شورای عالی معماری و شهرسازی) و قانونی (مجلس و هیئت دولت)، لیکن از همکاری مناسبی در اجرا برخوردار نبوده است. ضمن این که جابجایی هیئت دولت و وجود نگرش‌های متفاوت در دولت‌های قبلی و فعلی نیز مزید بر علت بوده است. ایجاد جو منفی و وارد کردن نقدهای شتاب زده و غیرکارشناسی در ابتدای شکل گیری دولت فعلی ، باعث کند شدن روند اجرایی طرح مسکن مهر و بعضاً عدم همکاری دستگاه‌های اجرایی گردید. در صورتی که این طرح از مصوبه‌های قانونی برخوردار بوده است. به هر حال در منطق کارشناسی، ارزیابی طرح‌های نیمه تمام به هیچ وجه قابل توجیه نمی‌باشد و در صورت وجود اشکالی در طرح (در مراحل اجرایی آن)، پیشنهادهای اصلاحی و یا تکمیلی باید مطرح شود. در ادامه به ویژگی‌های طرح مسکن مهر پرداخته خواهد شد.
الف) ویژگی‌های مثبت
در زمانی که این طرح در هیئت دولت مطرح و مورد تصویب قرار گرفت، بحران گرانی مسکن و جولان بورس بازان و دلالان در این بخش به حدی رسیده بود که هیچ منطق کارشناسی روند افزایش قیمت زمین و مسکن در شهرها و به خصوص کلان شهرها را قابل توجیه نمی‌دانست، لذا ورود دولت به این بازار پرسود (برای دلالان) امری اجتناب ناپذیر می‌نمود. در این راستا، طرح‌های بسیاری مطرح شد. در طرح قبلی انبوه سازی، قرار بر واگذاری زمین توسط وزارت راه و شهرسازی بود و سرمایه گذاری توسط انبوه سازان بخش خصوصی و حمایت بانک‌ها، ضمن این که نظارت نیز توسط وزارت راه و شهرسازی انجام می‌پذیرفت، ولی سود‌جویی‌ها و زیاده‌خواهی بعضی از انبوه سازان از یک سو و افزایش تورم و قیمت تمام شده ساخت از سوی دیگر باعث نیمه تمام ماندن بعضی از طرح‌ها و یا با مشکل مواجه شدن آن‌ها شد. بنابراین دولت لازم دید در طرح جدید مسکن مهر در کنار واگذاری زمین سرمایه گذاری مستقیم در ساخت را با اختصاص بودجه‌های خاص و پرداخت اقساطی متقاضیان و همچنین کمک بانک‌ها در اعطای وام‌های قرض‌‌الحسنه عهده دار گردد.در ابتدای راه، طرح با استقبال بسیار خوبی از طرف مردم مواجه شد و با حمایت‌های دولت و بانک‌ها با سرعت خوبی نیز پیش می‌رفت. ولی در دو سال اخیر با جابجایی دولت و عدم حمایت لازم از این طرح، مشکلات فراوانی در اجرای آن و حتی طرح‌های در شرف تکمیل و یا نیمه تمام ایجاد شد. در ادامه قبل از پرداختن به ویژگی‌های دیگر طرح به بعضی از اهداف اولیه آن پرداخته خواهد شد که عبارتند از:
1) رفع مشکل مسکن زوج‌های جوان
2) رفع مشکل مسکن برای افراد کم درآمد و فاقد مسکن
3) جلوگیری از افزایش بی‌رویه‌ی قیمت مسکن و اجاره بها در شهرها
4) پاسخگویی به نیاز مسکن کارکنان واحد‌های تولیدی و تعاونی‌ها
5) رفع کمبود مسکن و اشباع بازار آن
6) انتقال نقدینگی‌های سرگردان در این بخش به سمت بخش‌های دیگر تولید
7) جلوگیری از بورس بازی و دلالی دراین بخش و به طور کلی برقراری آرامش و تعادل در بازار مسکن.
از ویژگی‌های دیگر طرح مسکن مهر می‌توان به ایجاد امید در خانوارهای کم درآمد جامعه که سالیان طولانی اجاره نشین بوده‌اند، اشاره نمود؛ به طوری که تعداد زیادی از این خانوارها بدین وسیله از امکان داشتن مسکن شخصی برخوردار شده‌اند. همچنین ایجاد امید در جوانان در سن ازدواج که مسکن به عنوان مهم‌ترین مانع در تشکیل زندگی زناشویی آن‌ها مطرح می‌باشد.
ب) ویژگی‌های منفی
در نقد‌هایی که در سالهای اخیر در ارتباط با مسکن مهر مطرح شده است، می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
1) مکان‌یابی نامناسب
2) مشکل تأمین تأسیسات زیر بنایی (به خصوص شبکه آب)
3) مشکل تأمین نیازهای خدمات عمومی (آموزشی، فرهنگی، درمانی، ورزشی، تفریحی، فضای سبز عمومی و...)
4) ضعف اجرایی
5) افزایش قیمت ساخت با توجه به افزایش میزان تورم
6) نارضایتی متقاضیان نسبت به تعهدات دولت (زمان تحویل و سهم پرداختی متقاضی)
در خصوص نقدهای مطرح شده باید عنوان نمود که اکثر این ضعف‌ها مربوط به طرح مسکن مهر نمی‌شوند، بلکه کلیه‌ی آن‌ها به ضعف مدیریتی و اجرایی برمی‌گردند. به عنوان مثال:
تأمین تأسیسات زیر بنایی (از جمله شبکه‌های آب، فاضلاب، برق، گاز و تلفن ثابت) در زمان تصویب طرح در مراجع قانونی (از جمله شورای عالی معماری و شهرسازی و کارگروه‌های تخصصی زیربنایی و شهرسازی استان‌ها) توسط سازمان‌های ذیربط بررسی و مورد تصویب قرار گرفته‌اند. لذا سازمان مربوطه متعهد به تأمین این تأسیسات در مراحل اجرای طرح خواهد بود.
ولی ضعف مدیریتی، عدم همکاری، کم کاری، اختلاف نظرها و... باعث کندی در اجرا و یا عدم اجرای آن‌ها شده است. لذا منطقی ترین شکل برخورد با این گونه طرح‌ها، ارزیابی محاسن و معایب آن‌ها در کوتاه مدت و ارایه پیشنهادها در جهت اصلاح و رفع معایب آن‌ها خواهد بود. تأکید می‌شود جهت دست‌یابی به عملکرد مثبت و منفی هر طرحی، سپری شدن یک دوره‌ی حداقل ده ساله پس از اتمام عملیات اجرایی آن، الزامی می‌باشد. شایان ذکر است که برخورد منفی و غیر کارشناسی سالهای اخیر در خصوص طرح بزرگ و گسترده‌ای همچون مسکن مهر (که در مقیاس ملی و در کل کشور در شرف اجرا و بهره برداری می‌باشد)، مغایر با سیاست تدبیر واعتدال دولت محترم است. بنابراین باید با تأمل بیشتر به ارزیابی و اصلاح این طرح پرداخته شود تا سرمایه گذاری‌های کلان طرح مسکن مهر با عملکرد اقتصادی و اجتماعی مثبت روبه روشود.
فرهاد محلاتی
کارشناس ارشد معماری
بخش محیط شهر تبیان
