ایده تلف شده زن پوشی عبدی

در حاشیه فیلم «خواب زده ها» ساخته فریدون جیرانی

١) فریدون جیرانی تا پیش از«خواب زده ها» دوازده فیلم ساخته كه همگی ملودرام های اجتماعی بوده اند.«قرمز»،«آب و آتش»،«شام آخر»،سه جلد ستاره ها و«من مادر هستم» از جمله فیلم های پر سر و صدای او بوده اند. درمقام نویسندگی هم فیلمنامه آثار مهمی مثل «سناتور»، «نرگس» ، و «گل های داودی» را در کارنامه دارد.

٢) جیرانی بعد از اتفاقاتی که برای دو فیلم آخرش یعنی «قصه پریا» و « من مادرهستم» رخ داد، تغییر فاز داد و به جای فیلم های گزنده اجتماعی، سراغ اثری کمدی رفت. «خواب زده ها» با نام اولیه «زندگی دوگانه فیروز» قرار بود حکم تنفس برای این کارگردان ایفا کند. جیرانی پیش از این فیلم فانتزی « داستان عوضی» را هم ساخت که تا الان دو بار از تلویزیون پخش شده. خودش به وضوح دلیل این تغییر ژانر را اتفاقات فرامتنی بعد از «من مادر هستم» دانسته.

٣) فیلم آخر جیرانی که آخرین روزهای اکران را پشت سر می گذارد، به نوعی در رسته فیلم های كمدی قرار می گیرد.«خواب زده ها» با نشانه های فیلم های كمدی شروع می شود و در نیمه دوم تغییر لحن می یاید و به دیگر ساخته های پیشین كارگردان که فضایی جدی دارند پهلو می زند. یعنی مخاطب ابتدا با داستانی فانتزی – كمدی مواجه است اما فیلم به مرور وارد دنیای کاملا جدی می شود. اتفاقا جیرانی در پارت اول موفق عمل كرده و برای لحظاتی از مخاطب خنده می گیرد ولی در ادامه فیلم به خاطر لحن دوگانه اش مخاطب را خسته می كند. داستان «خواب زده ها» حکایت مرد مجرد متمولی است ( فیروز با بازی فرهاد اصلانی) که مادرش به خواب او می آید و می گوید بزودی می میرد و باید از نازگل مشرقی دختر مجرد جنوب شهری حلالیت بگیرد. فیروز رفتاری ناجوانمردانه با مادر نازگل داشته و حق و حقوقش را نداده و از شرکت اخراج کرده ... فردا که می خواهد سر کار برود متوجه می شود دیگران هم دقیقا در خواب او شریک بوده و فهمیده اند مشکل فیروز چیست. در فرآیند گرفتن رضایت ، فیروز به نازگل علاقمند می شود اما او توجهی نمی کند چون عاشق پسری دیگر شده است.

٤ ) ایراد اساسی فیلم این است که تکلیفش با خودش روشن نیست. حتی بعد از تغییر لحن از کمدی به جدی ، مشخص نمی شود کارگردان می خواهد نتیجه سوء عمل فیروز را نشان دهد یا تاثیر عشق و یا وجود روابط مشکوک میان جوان ها را. آشفتگی دنیای فیلم باعث می شود مخاطب بعد از سی دقیقه ابتدایی خسته شود و در لابلای روابط غیر دراماتیک کاراکترها گیر بیفتد. اگر جیرانی از همان ابتدا دنیای فیلم را بر اساس قراردادهای مورد علاقه اش که کاملا جدی و مبتنی بر جهان بینی واقعی و ملموس هستند بنا می نهاد ، نتیجه فیلمی متفاوت از ساخته های پیشین می شد. جنس دغدغه و مشکلات کاراکترهای «خواب زده ها» نه از قماش «قرمز » است و نه «من مادر هستم». این بار مباحثی چون عشق و عقوبت گناه و روابط آدم های سرگردان به شکلی دیگر در فیلمنامه جاری است اما به دلیل پرداخت نامناسب و مغشوش و نداشتن زبانی گویا به بار نمی نشیند.

از آن سو لحن کمدی فیلم خیلی زود در لابلای حرف ها و حوادث جدی گم می شود و همه قراردادها و نشانه های دنیای فانتزی رنگ می بازند. حضور اکبر عبدی در قالب مادر بزرگی روشنفکر ( با خاستگاه سنتی) هم که قرار است با رفتار و کلامش به یادمان بیاورد «خواب زده ها» اثری کمدی – فانتزی است ، در گزندگی فیلم کارکردش را از دست می دهد. نتیجه آن که «خواب زده ها» تبدیل به یکی از ضعیف ترین آثار فریدون جیرانی شده در حالی که می توانست برگ برنده کارنامه اش باشد.

٥) بزرگترین حسرت بعد از تماشای «خواب زده ها» ، ایده تلف شده استفاده از اکبر عبدی است که برای نخستین بار در نقش دو خواهر بازی کرده. او نخستین بار زن پوشی را در«آدم برفی» تجربه کرد و در «خوابم می آد» هنرش را به اوج رساند و حتی به خاطر این نقش سیمرغ بلورین گرفت. جیرانی در فیلمش دو بار عبدی را زن پوش کرده ؛ یکی به عنوان مادر فیروز ( که فوت شده و حضوری کوتاه دارد ) و دیگری خاله او ( که حالا پیر شده وشادابی خواهرش را ندارد) . همه این تمهیدات به خاطر رسیدن به درون مایه کمدی فیلم بوده . این ایده اما در سردرگمی اثر رنگ می بازد و تلاش های تحسین شده عبدی در حافظه نمی ماند. سازندگان در مدت ساخت فیلم و حالا در تبلیغات مختلف حسابی ویژه روی دو کاراکتر عبدی باز کرده بودند و همین مقدار موفقیت گیشه ای فیلم به همین تمهید باز می گردد. با این حال مخاطب بعد از تماشای فیلم خیلی زود انگشت اشاره اش را از این دو نقش عبدی به سمت نمونه های پیشین نشانه می گیرد.

٦) فریدون جیرانی سبقه مطبوعاتی دارد و بر فیلم های زیادی نقد نوشته؛ در مجله فیلم نخستین ساخته اش (صعود) را بی رحمانه نقد كرد و كلا فیلمساز نقد پذیری است. با این حال نشانه ها می گوید او «خواب زده ها» را دوست ندارد و به غیر از نشست خبری جشنواره فجر ، هیچ مصاحبه ای درباره آن انجام نداده. او گفته بود كه « پای کارگردانی خواب زده‌ها می‌ایستم و آن را دوست دارم » ولی نوع برخوردش با فیلم در اكران عمومی حكایت از چیز دیگری دارد: دلش با «خواب زده ها» نیست.

شناسنامه خواب زده ها

کارگردان: فریدون جیرانی

بازیگران: اکبر عبدی / فرهاد اصلانی / ساره بیات / شقایق دهقان / صابر ابر/ ملیکا شریفی نیا

نویسندگان: لیلا لاریجانی/ رحمان سیفی‌آزاد

تهیه کننده: رحمان سیفی آزاد

خلاصه داستان: نازگل مشرقی ، دختر مجرد جنوب شهری است که به دلیل مشکلات اقتصادی زندگی اش در حال فروپاشی است.آشنایی اتفاقی وی با فیروز نشاط کارخانه دار مجرد زندگی اش را دچار حادثه های جدیدی می کند.

روایت کارگردان: داستان «خواب زده‌ها» اقتباسی از یک فیلم به نام «52 ساعت مهلت» است که یک کمدی ایتالیایی اجتماعی بود که سال 61 آن را در اولین جشنواره فجر دیدم. ما با نگرش ایجاد ساخت یک کمدی مفرح که بخنداند و تماشاچی را به سینما بیاورد، این فیلم را ساختیم ، پای کارگردانی اش می‌ایستم و آن را دوست دارم.

بخش سینما و تلویزیون تبیان

مطالب مرتبط:

کارنامه پرفراز و نشیب یک سینمادوست

فریدون جیرانی