تبیان، دستیار زندگی
یكی از صفات كمال خداوند، صفت رحمت است، و مفاد آن این است كه خداوند نیاز موجودات را برآورده و هر یك را به سوی كمالی كه شایستگی آن را دارد هدایت كرده و نایل می‎سازد.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

برهان رحمت چیست؟

رحمت

یكی از صفات كمال خداوند، صفت رحمت است، و مفاد آن این است كه خداوند نیاز موجودات را برآورده و هر یك را به سوی كمالی كه شایستگی آن را دارد هدایت كرده و نایل می‎سازد.


در سلسله مقالات قبلی با عنوان براهین اثبات معاد برهان های مختلفی را بررسی کردیم. در این نوشتار نیز یکی دیگر از براهین اثبات معاد را مورد بررسی قرار می‎دهیم:

یکی از صفات مشهور و معروف خداوند «رحمت» است، مسلما رحمت به معنی اعطاء فیض و نعمت به موجودی است که قابلیت و استعداد آن را داشته باشد. و از آنجا که انسان با آن ساختمان مخصوص، و روحی که از برکت نفخه ی الهی در او دمیده شده، استعداد حیات جاویدان و رسیدن به کمالات فراوان دارد، خداوند رحمان رحیم چنین فیض و سعادتی را از او قطع نمی کند، و فیض و رحمت او با مرگ قطع نخواهد شد. این همان چیزی است که از آن به عنوان «برهان رحمت» یاد می کنیم.

آفرینش انسان با ویژگی‎هایی که دارد، به روشنی بر این‎که او شایستگی حیات ابدی را داراست دلالت دارد؛ زیرا: اولا: اندیشه حیات جاودانی را داراست. ثانیا: خواهان حیات ابدی بوده، و آن را آرزو می‎کند. ثالثا: انسان بر پایه نظام ایمان و عمل صالح در سطحی فراتر از حیات طبیعی و حیوانی قرار گرفته، و استعداد حیاتی برتر و سعادتی جاودانه را کسب می‎کند، چنان‎که بر پایه نظام کفر و فسق نیز استحقاق حیاتی فروتر از حیات حیوانی را به دست می‎آورد که آن نیز در قالب حیات دنیوی نمی‎گنجد.

رحمت، یعنی برهانی که حد وسط آن رحمت خداست عبارت است از رساندن هر صاحب استعدادی به کمال لایق خود، و رسیدن هر موجودی به هر آنچه آمادگی ذاتی آن را داشته باشد: "ربنا وسعت کل شیء رحمة و علما" سوره ی غافر، آیه ی 7؛ پروردگارا رحمت و دانش بی پایانت همه چیز را زیر پوشش خود قرار داده است. بنابراین، رحمت خداوند وصفی عاطفی و انفعالی نیست، بلکه این صفت را بر خود لازم دانسته و تثبیت کرده است و از آن جا که انسان استعداد زندگی سعادتمندانه و جاودانه دارد لازمه ی رحمت خداوند است که آن را به انسان عطا فرماید؛ زیرا خداوند از طرفی قادر و مالک مطلق است و اراده او در انجام این رحمت خلل ناپذیر است و چیزی مانع اصل اراده یا مانع نفوذ اراده ی رحمت او نخواهد بود و از سوی دیگر برای انسان زندگی ابدی و همیشگی در پیش است که در محدوده زندگی زودگذر و چهارچوب تنگ دنیا خلاصه نمی شود و خواهی نخواهی باید به سرای ابد بشتابد.

انسان بر پایه نظام ایمان و عمل صالح در سطحی فراتر از حیات طبیعی و حیوانی قرار گرفته، و استعداد حیاتی برتر و سعادتی جاودانه را كسب می‎كند، چنان‎كه بر پایه نظام كفر و فسق نیز استحقاق حیاتی فروتر از حیات حیوانی را به دست می‎آورد كه آن نیز در قالب حیات دنیوی نمی‎گنجد، چنان ‎كه امام علی ـ علیه السلام ـ فرموده: «إن الله لم یرضها ثواباً لأولیائه و لا عقاباً لأعدائه»

برهان رحمت از دیدگاه علامه طباطبایی

گفتیم که یكی از صفات كمال خداوند، صفت رحمت است، و مفاد آن این است كه خداوند نیاز موجودات را برآورده و هر یك را به سوی كمالی كه شایستگی آن را دارد هدایت كرده و نایل می‎سازد.

علامه طباطبایی(ره) در تفسیر المیزان چنین فرموده است:

«الرَحمَهُ رَفْعُ حَاجَه كُلَّ مُحْتاجٍ وَ إیصَالُ كُلَّ شَیْءٍ إِلَی مَا یَسْتَحِقُّهُ وَ إفاضَتُهُ عَلَیْهِ». (المیزان، ج 7، ص 25)

ـرحمت، عبارت است از برآوردن نیاز هر نیازمند، و رساندن هر چیز به آن‎چه استحقاق آن را دارد و افاضه آن به او.

آفرینش انسان با ویژگی‎هایی كه دارد، به روشنی بر این‎كه او شایستگی حیات ابدی را داراست دلالت دارد؛ زیرا:

اولاً: اندیشه حیات جاودانی را داراست.

ثانیاً: خواهان حیات ابدی بوده، و آن را آرزو می‎كند.

ثالثاً: انسان بر پایه نظام ایمان و عمل صالح در سطحی فراتر از حیات طبیعی و حیوانی قرار گرفته، و استعداد حیاتی برتر و سعادتی جاودانه را كسب می‎كند، چنان‎كه بر پایه نظام كفر و فسق نیز استحقاق حیاتی فروتر از حیات حیوانی را به دست می‎آورد كه آن نیز در قالب حیات دنیوی نمی‎گنجد، چنان ‎كه امام علی ـ علیه السلام ـ فرموده: «إن الله لم یرضها ثواباً لأولیائه و لا عقاباً لأعدائه». (نهج البلاغه، كلمات قصار، شماره 415)

بنابراین، اگر پس از این حیات موقت و ناپایدار، حیاتی پایدار و ابدی نباشد، شایستگی و استحقاق یاد شده در انسان هیچ‎گاه به فعلیت نخواهد رسید، و این با عنایت و رحمت الهی سازگار نیست.

فلسفه قیامت آن است كه شایستگی‎ها و استحقاق‎ها مهمل نمانده، و بشر بتواند از رحمت كامل الهی بهره‎مند گردد؛ اما نوع شایستگی و استحقاق منوط به نظام اندیشه و عمل او است، كه یا بر پایه ایمان و عمل صالح است و یا بر پایه كفر و فسق، و این هر دو به انتخاب و اختیار او واگذار شده است

در واقع، منتهی نشدن حیات دنیوی به حیات اخروی، مانند این است كه هیچ جنینی با وجود این‎كه به یك سلسله تجهیزات متناسب با حیات بیرون از رحم آفریده شده، و استعداد آن را دارد، به آن دست نیابد و حیات او پس از پایان یافتن زندگی موقت در رحم، به كلی پایان پذیرد، و این برخلاف حكمت، و رحمت الهی است. (المیزان، ج 7، ص 26)

قرآن كریم در این‎باره فرموده است:

«قُلْ لِمَنْ ما فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ قُلْ لِلَّهِ كَتَبَ عَلى نَفْسِهِ الرَّحْمَهَ لَیَجْمَعَنَّكُمْ إِلى یَوْمِ الْقِیامَهِ لا رَیْبَ فِیهِ». (انعام/ 12)

ـ بگو (بپرس) آسمان ها و زمین از آن كیست؟ بگو (همان‎گونه كه شما نیز اذعان دارید) از آن خداست او رحمت را بر خود واجب كرده است، هر آینه شما را در روز قیامت كه تردیدی در آن نیست جمع می‎آورد.

پاسخ به یك پرسش

چگونه می‎توان قیامت را مظهر رحمت خداوند دانست، با آن‎ كه بسیاری گرفتار عذاب دوزخ می‎گردند؟

پاسخ این است كه فلسفه قیامت آن است كه شایستگی‎ها و استحقاق‎ها مهمل نمانده، و بشر بتواند از رحمت كامل الهی بهره‎مند گردد؛ اما نوع شایستگی و استحقاق منوط به نظام اندیشه و عمل او است، كه یا بر پایه ایمان و عمل صالح است و یا بر پایه كفر و فسق، و این هر دو به انتخاب و اختیار او واگذار شده است.

شاید جمله ـ الَّذِینَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ فَهُمْ لا یُۆْمِنُونَ ـ كه در پایان آیه گذشته آمده است، ‌ناظر به همین مطلب باشد.

فرآوری: آمنه اسفندیاری 

بخش اعتقادات شیعه تبیان


منابع:

علی ربانی گلپایگانی - عقاید استدلالی

سایت اندیشه قم

کتابخانه طهور

مطالب مرتبط:

طرق درمان بیماری گناه

روز نزدیك شدن به رحمت خداوند

عاملی برای جذب رحمت خداوند!

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.