3 ـ نامگذاري - امام رضا (ع) و تربیت فرزند نسخه متنی

اینجــــا یک کتابخانه دیجیتالی است

با بیش از 100000 منبع الکترونیکی رایگان به زبان فارسی ، عربی و انگلیسی

امام رضا (ع) و تربیت فرزند - نسخه متنی

علی همت‏بناری

| نمايش فراداده ، افزودن یک نقد و بررسی
افزودن به کتابخانه شخصی
ارسال به دوستان
جستجو در متن کتاب
بیشتر
تنظیمات قلم

فونت

اندازه قلم

+ - پیش فرض

حالت نمایش

روز نیمروز شب
جستجو در لغت نامه
بیشتر
توضیحات
افزودن یادداشت جدید

3 ـ نامگذاري

هر واژه‏اي حكايت از معنايي مي‏كند. زيبايي و ركيك بودن واژه‏ها بستگي مستقيم به معناي آنها دارد. گرچه معنا امري اعتباري است و در نامگذاري چندان مورد توجه نيست؛ ولي هنگام به كار بردن آنها معاني ناخودآگاه تداعي مي‏شود. نام نيكو مايه سربلندي و افتخار و نام زشت باعث سرشكستگي و احيانا احساس حقارت است. زيرا نام تا پايان عمر با انسان همراه است و فرد همواره با آثار خوب و بدش مواجه است. ائمه طاهرين عليهم‏السلام هم خود نامهاي نيكو براي فرزندانشان بر مي‏گزيدند و هم ديگران را بدين امر سفارش مي‏كردند. امام هشتم شيعيان نام نيكوي محمد را بر فرزند دلبندش نهاد و از تأثير اين نام نيكو چنين پرده برداشت: «خانه‏اي كه در آن نام محمّد باشد، روز و شبشان را با خير و نيكي به پايان مي‏رسانند.»9

4 ـ مراقبت از كودك

نوزاد انسان گلي نو رسيده است كه بتدريج به رشد و شكوفايي مي‏رسد. به ثمر نشستن گل به مراقبت دائمي باغبان نياز

نام نيكو مايه سربلندي و افتخار و نام زشت باعث سرشكستگي و احيانا احساس حقارت فرزند است.

دارد. والدين، بويژه مادر، باغبانان دلسوز زندگي‏اند و گلهاي معطر زندگيشان به مراقبت همه جانبه آنان نياز دارد. مراقبت از سلامت جسماني، تغذيه مناسب، تأمين آرامش و سلامت رواني و تأمين نيازهاي عاطفي نوزاد در رشد جسماني، عاطفي و تكامل معنوي‏اش تأثير بسزا دارد. به ويژه در نخستين روزهاي زندگي كه نوزاد، به خاطر بيگانگي با محيط جديد و ضعف و ناتواني، به مراقبت و توجّه افزونتر نيازمند است.

حكيمه خواهر امام رضا عليه‏السلام گفته است: وقتي زمان وضع حمل خيزران، مادر حضرت جواد عليه‏السلام ، رسيد، حضرت رضا عليه‏السلام مرا صدا زد و فرمود: هنگام وضع حمل، پيش او حاضر باش و همراه او و قابله درون اتاق برو. آنگاه حضرت چراغي در اتاق گذاشت و در آن را بست. هنگام وضع حمل خيزران چراغ خاموش شد و او ناراحت گرديد. در اين وضيعت بوديم كه حضرت جواد عليه‏السلام به دنيا آمد در حالي كه بر روي او چيز نازكي مانند پارچه بود، نورش تمام اتاق را روشن كرد و ما به آن نگاه مي‏كرديم. آنگاه او را در آغوش گرفتم و آن پرده را از او جدا كردم. در اين هنگام امام رضا عليه‏السلام آمد، در اتاق را باز كرد، جواد عليه‏السلام را گرفت، در گهواره گذاشت و به من فرمود: «يا حكيمه الزمي مهده»؛ حكيمه مراقب گهواره‏اش باش ...10

5 كودك و سلامتي

از ويژگيهاي دين اسلام تأكيد بر پرورش همه ابعاد زندگي انسان است. هر چند در تربيت اسلامي پرورش ابعاد معنوي هدف اصلي و نهايي است؛ اما دستيابي به آن هدف بزرگ در پرتو داشتن جسمي سالم و رواني با نشاط امكان‏پذير است. در سيره تربيتي امام رضا عليه‏السلام ، علاوه بر تأكيد بر ساير ابعاد، به رعايت بهداشت، تغذيه سالم و نيز عوامل غير مادي مؤثر در سلامتي مانند صدقه و عقيقه توجه خاص شده است. آن حضرت، در بخشي از مطالبي كه براي مأمون نوشت، چنين نگاشت: عقيقه كردن براي پسر و دختر، نامگذاري، تراشيدن موهاي سر نوزاد در روز هفتم و معادل وزن موها طلا يا نقره صدقه دادن لازم است.11

در سخن ديگري به نقل از پيامبر اكرم صلي‏الله‏عليه‏و‏آله‏وسلم فرمود: فرزندانتان را در روز هفتم ختنه كنيد؛ زيرا ختنه باعث پاكي بيشتر و رشد سريعتر آنان مي‏شود.12

علاوه بر اينها، تغذيه سالم و مقوي فرزند مورد توجه حضرت بود. يحيي صنعاني مي‏گويد: در مني بر حضرت رضا عليه‏السلام وارد شدم، در حالي كه جواد عليه‏السلام در دامان حضرت نشسته بود و حضرت به او موز مي‏داد.13

6 ـ صحبت با كودك

قدرت درك كودك اندك است و توان فهم معاني كلمات را ندارد. در عين حال سخن گفتن با او نشانه توجه والدين به اوست. كودك اين توجه را نوعي اظهار محبت و ابراز عاطفه مي‏داند و با تمام ضعف و نقصان، گاه با لبخند و زماني با حركات دست و پا به آن پاسخ مي‏دهد. علاوه بر اين، مشاهده چگونه سخن گفتن والدين، به ويژه حركات لب، زمينه مساعدي براي آموزش سخن گفتن كودك پديد مي‏آورد.

كليم بن عمران مي‏گويد: به امام رضا عليه‏السلام گفتم: از خدا بخواه به تو فرزندي دهد. حضرت فرمود: من صاحب يك فرزند مي‏شوم و او وارثم خواهد شد.

هنگامي كه امام جواد عليه‏السلام به دنيا آمد، حضرت رضا عليه‏السلام به اصحابش فرمود: فرزندي به دنيا آمد كه شبيه موسي بن عمران شكافنده درياست و مانند عيسي بن مريم مادرش پاك و مطهر است. راوي در ادامه مي‏گويد: و كان طول ليلته يناغيه في مهده؛ حضرت در تمام طول شب با او صحبت مي‏كرد.14

7 ـ محبت

محبت داروي شفابخش دردها، تسكين دهنده قلبهاست و بهترين راه حل مشكلات و ناسازگاريهاي تربيتي است. محبت بجا، در هر مكان و زمان و در هر مقطع و سن، وسيله‏اي كارآمد و مؤثر است. همگان، در هر سنّ و موقعيّت، به عاطفه و محبّت نيازمندند؛ اما كودكان، نوجوانان و جوانان بيش از ديگران تشنه جام زلال محبتند. رفتار نابجا و ناقصشان را محبت اصلاح مي‏كند و ناسازگاري و پرخاشگري نابجايشان را داروي محبت از ميان مي‏برد. آري، با محبت مي‏توان بسياري از گره‏ها را گشود و راههاي ناهموار را هموار كرد.

امام رضا عليه‏السلام از اين شيوه مؤثّر تربيتي به شكلهاي گوناگون بهره مي‏گرفت. گاهي اوج محبّت خود را در قالب جمله زيباي «بابي انت و امّي» (پدر و مادرم به فدايت15) نشان مي‏داد و زماني او را در آغوش مي‏گرفت، به سينه خود مي‏فشرد و مي‏بوسيد. اباصلت مي‏گويد: هنگامي كه جواد عليه‏السلام بر بستر شهادت پدر وارد شد، حضرت رضا عليه‏السلام از بستر برخاست، به سوي او رفت، دست بر گردنش انداخت، او را به سينه فشرد، ميان دو چشمش را بوسيد و با او سخن گفت ...16

محبت كليد حلّ بسياري از مشكلات تربيتي است. گاهي والدين در مقابل اصرار زياد كودكان بر خواستهاي غير معقول يا غير ممكن، رفتاري تند و نامناسب ابراز مي‏كنند؛ ولي حتي در چنين موقعيتي رفتار محبت آميز مناسبتر و مؤثرتر است. امية بن علي نقل مي‏كند: در سالي كه امام رضا عليه‏السلام حج به جاي آورد و سپس به خراسان رفت، من در مكه همراه امام عليه‏السلام بودم و امام جواد عليه‏السلام نيز همراهش بود. امام عليه‏السلام با خانه كعبه وداع كرد. وقتي طوافش تمام شد، به طرف مقام [ابراهيم] رفت و در آنجا نماز گزارد. جواد عليه‏السلام كه خردسال بود، بر دوش موفق (غلام حضرت) طواف داده مي‏شد. جواد عليه‏السلام به طرف حجر [اسماعيل] رفت، در آنجا نشست و اين امر مدتي طول كشيد. موفق به او گفت: جانم به فدايت باد، برخيز. او فرمود: برنمي‏خيزم تا وقتي كه خدا بخواهد و در چهره‏اش غم نمايان شد. موفق خدمت امام رضا عليه‏السلام آمد و گفت: جانم به فدايت باد، جواد عليه‏السلام در حجر نشسته، برنمي‏خيزد. امام رضا عليه‏السلام به طرف جواد عليه‏السلام آمد و فرمود: برخيز، اي حبيب من. جواد عليه‏السلام فرمود: چگونه برخيزم، در حالي كه شما با كعبه چنان وداع مي‏كنيد كه گويا هرگز به سويش باز نمي‏گرديد! [براي بار سوم [امام رضا عليه‏السلام فرمود: برخيز، اي حبيب من. جواد عليه‏السلام برخاست.17

از اين حديث شريف در مي‏يابيم كه امام رضا عليه‏السلام در مقابل اصرار جواد عليه‏السلام هرگز به او تندي نكرد؛ بلكه با جملات محبت‏آميزي چون «قم يا حبيبي» و صبر و حوصله فرزند خردسالش را قانع كرد.

8 ـ احترام

بي‏شك هر انساني در هر مقطع سنّي، با توجه به برداشتي كه از ارزش و منزلت خويش دارد، براي خود احترام و شخصيت قايل است. هر انساني خود را دوست دارد و دوست دارد كه مورد احترام ديگران واقع شود. كودك و نوجوان نيز هر چند به رشد اجتماعي و عقلاني كافي نرسيده است؛ امّا براي خود احترام قايل است. بدين جهت رفتار احترام‏آميز والدين و مربيان نقش مؤثري در تربيت و رشد او دارد. امام رضا عليه‏السلام براي جواد عليه‏السلام احترام بسيار قايل بودند و از اين شيوه مؤثر در تربيت فرزند بسيار بهره مي‏برد. محمد بن ابي‏عباد، كه به تصويب فضل بن سهل امور نگارش حضرت رضا عليه‏السلام را به عهده گرفته بود، مي‏گويد: حضرت رضا عليه‏السلام همواره از فرزند بزرگوارش محمد با كنيه [كه نزد عرب علامت بزرگداشت و احترام است [نام مي‏برد و مي‏فرمود: ابوجعفر به من چنين نوشت و من به ابوجعفر چنين نوشتم. با آنكه امام جواد عليه‏السلام در مدينه به سر مي‏برد و كودكي بيش نبود، حضرت رضا عليه‏السلام وي را بسيار احترام مي‏كرد و نامه‏هايي كه از حضرت جواد به وي مي‏رسيد، با كمال بلاغت و نيكويي پاسخ مي‏داد ...18

/ 4