پرسش

آیاتی در قران وجود دارد که مردم را از یکسری کارها که در زمان جاهلیت انجام می گرفته نهی می کرده است (مانند این آیه که مردم را از زنده به گور کردن دختران نهی کرده است) در صورتی که دیگر در این زمان چنین کارهایی صورت نمی گیرد و خود مردم نیز به بدی چنین کاری واقف هستند ، این آیه ها به چه درد ما می خورد؟

پاسخ

با عرض سلام
قرآن در بیان پیام و آموزه‏هاى خود، از زبان عربى و الفاظ، عبارات و مثال‏هاى رایج بین مردم عرب آن زمان استفاده كرده است ولى آنچه فرهنگ‏ساز است، پیام آن مثال‏ها و عبارات است و «پیام‏ها» فراتر از محدودیت زمان، مكان و قوم خاصى است. روشن است كه اهداف قرآن، در آن مثال‏ها و مصادیق محدود نمى‏گردد ولى براى تفهیم و محاوره، گریزى از آنها نیست. پس مفاهیم و معانى بلند و ژرف، از رهگذر آن مصادیق، پى‏گیرى مى‏شود و این اهداف همان نتایج معرفتى، اخلاقى و هدایتى است كه عموم مردم را شامل مى‏گردد چرا كه مسائل تربیتى و هدایتى، نمى‏تواند در مكانى خاص و یا زمانى معین محصور شود. بنابراین عربى بودن قرآن و به كارگیرى بعضى از مثال‏هاى رایج در حجاز، به جهت آن است كه مخاطبان اولیه قرآن، مردم آن سامان بودند. اما زبان عربى، موجب محدودیت ارسال پیام و بیان اهداف قرآن به مردم عرب نیست بلكه براى همگان و به طور همیشه، قابل استفاده است و این دو با هم منافات ندارد چنان كه در آیات نخستین سوره ابراهیم‏علیه السلام آمده است: «الر كِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَیْكَ لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا بِلِسانِ قَوْمِهِ‏لِیُبَیِّنَ لَهُمْ»(1) «كتابى است كه آن را به سوى تو فرود آوردیم تا مردم را از تاریكى‏ها به سوى روشنایى بیرون آورى و ما هیچ پیامبرى را جز به زبان قومش نفرستادیم.
پس با توجه به اینكه قرآن، بیانگر همه چیز است(2) و محدود در زمان و مكان مشخصى نیست(3) و همه را به تدبر و اندیشه در معانى خود دعوت كرده است(4) معلوم مى‏شود كه واژگان اختصاصى، محدودیتى در ارتباط با اهداف بلند آن پدید نمى‏آورد و اگر چنین تأثیرى هم داشته باشد، با توجّه به بطون قرآن، جایگاه خود را نزد هر مخاطبى حفظ خواهد كرد. این از ویژگى‏ها و معجزات قرآن است كه گاهى از عبارات و زبان ویژه یك منطقه، استفاده مى‏كند ولى براى سایر مناطق و فرهنگ‏ها نیز قابل برداشت است و گاهى تعبیرات را به گونه‏اى مى‏آورد كه چند منظوره بوده و همه آنها پذیرفتنى است.(5)
البته در قرآن تنها برخى از نمونه‏هاى رایج در منطقه حجاز، گزینش و از آنها یاد شده است. این موارد به گونه‏اى است كه علاوه بر ملموس بودن براى عرب‏ها، مورد پذیرش جامعه بشرى و قابل توجه براى دیگران‏نیز مى‏باشد. به عنوان مثال اگر از دقت و تأمل در شتر- كه جایگاه ویژه‏اى‏در زندگى ساكنان شبه جزیره دارد یاد شده است «أَ فَلا یَنْظُرُونَ إِلَى الْإِبِلِ‏كَیْفَ خُلِقَتْ»(6) علاوه بر پیام كلى (دقت در آفریده‏هاى خدا در هر مكان و نقطه از جهان) پیام ویژه‏اى نیز دارد و آن اینكه دقت در ویژگى‏هاى این حیوان، حتى براى مردم مناطق دیگر نیز اسرار بسیارى را روشن خواهد ساخت.
موفق باشید
پى‏نوشت‏
(1) ابراهیم (14)، آیه 1 و 4.
(2) نحل (16)، آیه 89.
(3) ص (38)، آیه 87 و انبیاء (21)، آیه 107.
(4) ص (38)، آیه 29.
(5) ر. ك: مطهرى، مرتضى، آشنایى با قرآن، ج 4، ص 134.
(6)» آیا به شتر نمى‏نگرند كه چگونه آفریده شده است «: غاشیه (88)، آیه 17.