پرسش

با سلام گفته شده در کتاب شیخ مفید و شیخ انصاری آمده است که در زمان غیبت امام معصوم بقیه نمی توانند سر دم دار حکومت اسلامی باشند آیا این مطلب ریشه دار است اگر جواب مثبت است لطفا توضیحات کاملی را بفرمایید. با تشکر

پاسخ

باسلام. این سخنان درست نیست . شیخ مفید(ره) (333 یا 338 - 413 ه) در كتاب مقنعه (ص‏812810) به تصریح مسأله ولایت فقیه را مطرح مى‏سازد. او ولایت فقیه را نشأت گرفته از ولایت امامان معصوم(ع) و به نصب آنان مى‏داند. فقهاى پس از او نیز مانند: شیخ ابوالصلاح حلبى (م:447ه) ر.ك: الكافى فى الفقه، ص 422؛ ابن‏ادریس حلى (م:598ه) ر.ك: السرائر، ص 537 محقق حلى (م: 676ه) ر.ك: شهید ثانى، مالك الافهام، ج 1، ص 53 (در شرح عبارت محقق حلى) محقق كركى (م: 940 ه) ر.ك: محقق كركى، رسائل المحقق الثانى، ج 1، ص 142. مقدس اردبیلى (م: 990 ه) ر.ك: مجمع الفوائد و البرهان، ج 4، ص 205. و تقریباً همه فقهاى نام‏دار شیعه پس از قرن دهم این مسأله را در كتاب فقهى خود مطرح كرده‏اند. همچنین بررسی دقیق آثار شیخ انصاری - علی رغم توهم شبهه افکنان و معاندین ولایت فقیه - به خوبی نشان می دهد که او مدافع ولایت فقیه بوده است: به اختصار به بیان نظریات شیخ می پردازیم:
1. نظر شیخ در کتاب مکاسب:
در این کتاب مرحوم شیخ انصاری اصل ولایت فقیه را اثبات نموده اما محدوده آن را مشخص نمی نماید: «والحاصل ان لفظ الحوادث لیس مختصا بما اشتبه حکمه ولا بالمنازعات» (مکاسب، شیخ انصاری، 1375ق، ص 154).
یعنی لفظ حوادث (در روایت امام زمان(عج« فقط به مواردی که حکم آن مشتبه است و یا به رفع خصومات تنها اختصاص ندارد و در چند سطر بعد می نویسد: «و علی ای تقدیر فقد ظهر مما ذکرنا ان مادل علیه هذه الادله هو ثبوت الولایه للفقیه فی الامور اللتی یکون مشروعیه ایجادها فی الخارج مفروغا عنها بحیث لو فرض عدم الفقیه کان علی الناس القیام به کفایه» (همان).
یعنی به هر حال با توجه به آنچه بیان شد، روشن است که در پرتو این ادله، ولایت فقیه در عهده داری امور جامعه امری اجتناب ناپذیر است به گونه ای که در صورت عدم دست یابی به فقیه بر مردم است که به عنوان یک واجب کفایی عهده دار آن گردند، بنابراین در کتاب مکاسب که یکی از آثار مشهور شیخ انصاری است، اصل ولایت فقیه اثبات گردیده است هر چند به صراحت محدوده آن بیان نشده است.
برای آگاهی بیشتر ر.ک: ولایت فقیه از دیدگاه فقهای اسلام، احمد آذری قمی، انتشارات دارالعلم، 1372، صص 94 - 71.
2. نظر شیخ انصاری در کتاب «القضا والشهادات»:
شیخ انصاری در این کتاب، امور و وظایف مربوط به امام معصوم(ع) را به دو بخش تقسیم می کند: 1. آنچه وظیفه شخص اوست، 2. آنچه در آن ولایت دارد. بعد شیخ می گوید: اول مربوط به زمان خود امام معصوم(ع) است، ولی دومی شامل تمام زمان ها می شود. سپس نصب فقها از سوی امام معصوم(ع) را مربوط به قسم دوم می شمارد و از ولایت فقها به عنوان حکومت آنان در زمان غیبت یاد می کند (کتاب القضا والشهادات، مجمع الفکر الاسلامی، چاپ اول، 1415 ه.ق ، صص 244 - 243).
در این کتاب شیخ انصاری با استناد به روایت مقبوله عمر بن حنظله و توقیع شریف، اعتقاد خود را به مطلقه بودن ولایت فقیه به صراحت بیان کرده است. وی متبادر عرفی از لفظ حاکم را که در مقبوله آمده، «تسلط مطلقه» دانسته است و از تعلیق ذیل روایت توقیع شریف و عبارت «فانهم حجتی علیکم» که بر طبق آن، فقیهان به عنوان حجت امام زمان(عج) بر مردم معرفی شده اند استنباط می کند که پیروی از تمامی احکام و الزامات حدیث، واجب است (همان، انتشارات مجموعه تراث شیخ اعظم، ج 22، ص 48 و 49).
موفق باشید.