تبیان، دستیار زندگی
اختلاف نظرها و اجتهادهای متفاوت در برهه هائی از این دوران طولانی هرگز نتوانست پیوند رفاقتی را که سرآغاز آن در بین الحرمین کربلای معلّی بود به کلی بگسلد و وسوسه ی خناسانی که در سالهای اخیر با شدّت و جدیت در پی بهره برداری از این تفاوتهای نظری بودند، نتوانس
عکس نویسنده
عکس نویسنده
نویسنده : سعید تیموری
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

اختلاف نظرهای تاریخی در اجتهاد !

«اختلاف نظرها و اجتهادهای متفاوت در برهه‌هائی از این دوران طولانی هرگز نتوانست پیوند رفاقتی را که سرآغاز آن در بین‌الحرمین کربلای معلّی بود به کلی بگسلد و وسوسه‌ی خناسانی که در سالهای اخیر با شدّت و جدیت در پی بهره‌برداری از این تفاوتهای نظری بودند، نتوانست در محبت شخصی عمیق او نسبت به این حقیر خلل وارد آورد.»(فرازی از پیام تسلیت مقام معظم رهبری به مناسبت رحلت آیت الله هاشمی رفسنجانی)

حجت الاسلام تیموری- بخش احکام اسلامی تبیان

هاشمی، رهبری، پیام تسلیت

آیت الله هاشمی رفسنجانی رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام سرمایه ای گرانقدر برای کشور بود که بدون شک نقش تاثیرگذار او در روند پیشبرد اهداف نظام جمهوری اسلامی بر همگان آشکار است. خدمات شایان و شخصیت ارزنده رییس اسبق مجلس خبرگان رهبری سبب شد تا افراد برجسته ای پس از درگذشت وی، به توصیف یار دیرین امام و رهبری بپردازند.

پیام آیت الله خامنه ای مقام معظم رهبری:

فقدان همرزم و همگامی که سابقه‌ همکاری و آغاز همدلی و همکاری با وی به 59 سال تمام می‌رسد، سخت و جانکاه است. چه دشواری ها و تنگناها که در این ده ها سال بر ما گذشت و چه همفکری ها و همدلی ها که در برهه‌های زیادی ما را با یکدیگر در راهی مشترک به تلاش و تحمل و خطرپذیری کشانید. هوش وافر و صمیمیت کم‌نظیر او در آن سال ها، تکیه‌گاه مطمئنی برای همه‌ کسانی که با وی همکار بودند به ویژه برای اینجانب به شمار می‌آید. اختلاف نظرها و اجتهادهای متفاوت در برهه‌هائی از این دوران طولانی هرگز نتوانست پیوند رفاقتی را که سرآغاز آن در بین‌الحرمین کربلای معلّی بود به کلی بگسلد و وسوسه‌ خناسانی که در سال های اخیر با شدت و جدیت در پی بهره برداری از این تفاوت های نظری بودند، نتوانست در محبت شخصی عمیق او نسبت به این حقیر خلل وارد آورد. او نمونه‌ کم نظیری از نسل اول مبارزان ضد ستم شاهی و از رنج دیدگان این راه پر خطر و پر افتخار بود.

در پیام رهبری حکایتی از اختلاف اجتهادها شده که در تاریخ اسلام، و در تاریخ جمهوری اسلامی به کرات دیده شده است. حال باید دید که اصل اختلاف نظر بین مجنهدان از کجاست؟

اختلاف نظر بین مجتهدان به چه عواملی بستگی دارد؟

اجتهاد، در لغت به معنی تحمل سختی ها (از ریشه جهد به فتح جیم )و همچنین به معنی قدرت وتوانایی (از ریشه جهد به ضم جیم)است و در اصطلاح فقها یعنی به کار بردن حداکثر تلاش و کوشش علمی برای استنباط و به دست آوردن حکم شرعی از منابع و ادلّه ی آن. بنابراین، وحدت نظر و وحدت فتوا در بین مجتهدان به چند امر بستگی دارد:

حال با این اختلافات بین مراجع میبینیم که هر روز به قدرت اسلام و مسلمین افزوده میشود و به تعبیر مقام معظم رهبری هیچ خناسی نمیتواند بین مجتهدین فاصله ایجاد کنند

1 ـ اتحاد و اشتراک منابع اجتهاد.

2 ـ وحدت مبانی در علوم مقدماتی که اجتهاد به آنها وابسته است.

3 ـ برداشت واحد از منابع اجتهاد.

4ـ تعیین و تشخیص دقیق موضوع و وحدت نظر در آن.

در فقه شیعه اگر چه منابع اجتهاد (قرآن، سنت، عقل) در بین همه ی مجتهدان، مشترک است و همه ی آنها را معتبر می دانند، ولی برای برداشت و استفاده و استنباط از این منابع، علوم دیگری نظیر ادبیات عرب، آشنای با محاورات عرفی زمان معصوم(ع)، منطق، علم اصول فقه، علم رجال، آگاهی به قرآن و حدیث و...نیاز است که هر فقیه باید علاوه بر آگاهی بر این دانش ها، در تمام مسائل آنها دارای مبنا باشد تا بتواند از این علوم در طریق برداشت از منابع اجتهاد بهره مند شود مثلا در استفاده از احادیث و روایات ممکن است یک مجتهد بر طبق مبنای که در علم رجال پذیرفته است، روایتی را از نظر سند غیر قابل اعتماد بداند و به آن استناد نکند و در آن مسأله جز این روایت، روایات و دلیل دیگری نباشد، پس این فقیه نمی تواند در آن مسأله فتوا دهد. در حالی که بعضی دیگر با صحیح دانستن سند همان روایت، به آن استناد  کرده و فتوا می دهند. همچنین استعداد و قدرت تجزیه و تحلیل همه ی مجتهدان یکسان نیست بر این اساس، هر یک از مجتهدان ممکن است برداشت جداگانه ای از آیات و روایات داشته باشند. همچنین ممکن است مجتهدی یک شیء معین را موضوع و مصداق یک حکم خاص بداند، در حالی که مجتهد دیگر، این نظر را نداشته باشد.

هر یک از این موارد، به تنهایی می تواند موجب اختلاف در فتوای مجتهدان شود ولی با این همه، موارد اختلاف فتوا در بین مجتهدان بسیار اندک است که آن هم بیشتر در جزئیات مسائل است. اما در اکثر مسائل (با توجه به این که نزدیک به 3000 مسأله در توضیح المسائل مجتهدان وجود دارد) مجتهدان دارای نظر واحد و فتوای یکسان هستند.

حال با این اختلافات بین مراجع می بینیم که هر روز به قدرت اسلام و مسلمین افزوده می شود و به تعبیر مقام معظم رهبری هیچ خناسی نمی تواند بین مجتهدین فاصله ایجاد کنند.

در تاریخ انقلاب اسلامی ایران یک نمونه از اختلاف اجتهاد ثبت شده است. آن، نامه امام خمینی(ره) در تبیین حقیقت ولایت فقیه به حضرت آیت الله خامنه ای است:

بسمه تعالی

جناب حجت الاسلام آقای خامنه ای ، رئیس محترم جمهوری اسلامی - دامت افاضاته پس از اهدای سلام و تحیت ، من میل نداشتم که در این موقع حساس به مناقشات پرداخته شود. و عقیده دارم که در این مواقع سکوت بهترین طریقه است . و البته نباید ماها گمان کنیم که هر چه می گوییم و می کنیم کسی را حق اشکال نیست . اشکال ، بلکه تخطئه ،یک هدیه الهی است برای رشد انسانها. لکن صحیح ندانستم که جواب مرقوم شریف و تقاضایی که در آن شده بود را به سکوت برگزار کنم . لهذا، آنچه را که در نظر دارم به طور فشرده عرض می کنم .

در این نامه ها به وضوع اختلاف اجتهادی دیده می شود. اما آیا بین امام و مقام رهبری فاصله و اختلافی وجود داشت؟ آیا این اختلاف باعث شد که بین امام و مقام رهبری دلخوری و کدورتی بوجود بیاید؟ پس باید گفت که همانطور که رهبری در پیام خود فرمودند این اخلاف نظرها و اجتهادهای متفاوت نتوانست خناسان را در این مسیر موفق کند

از بیانات جنابعالی در نماز جمعه اینطور ظاهر می شود که شما حکومت را که به معنای ولایت مطلقه ای که از جانب خدا به نبی اکرم - صلی الله علیه و آله و سلم - واگذار شده و اهم احکام الهی است و بر جمیع احکام شرعیه الهیه تقدم دارد، صحیح نمی دانید. و تعبیر به آنکه اینجانب گفته ام حکومت در چهارچوب احکام الهی دارای اختیار است بکلی برخلاف گفته های اینجانب بود. اگر اختیارات حکومت در چهارچوب احکام فرعیه الهیه است ، باید عرض حکومت الهیه و ولایت مطلقه مفوضه به نبی اسلام - صلی الله علیه و آله و سلم - یک پدیده بی معنا و محتوا باشد و اشاره می کنم به پیامدهای آن ، که هیچ کس نمی تواند ملتزم به آنها باشد: مثلا خیابان کشی ها که مستلزم تصرف در منزلی است یا حریم آن است در چهارچوب احکام فرعیه نیست . نظام وظیفه، و اعزام الزامی به جبهه ها، و جلوگیری از ورود و خروج ارز، و جلوگیری از ورود یا خروج هر نحو کالا، و منع احتکار در غیر دو - سه مورد، و گمرکات و مالیات ، و جلوگیری از گرانفروشی ، قیمت گذاری ، و جلوگیری از پخش مواد مخدره، و منع اعتیاد به هر نحو غیر از مشروبات الکلی ، حمل اسلحه به هر نوع که باشد، و صدها امثال آن ، که از اختیارات دولت است ،بنابر تفسیر شما خارج است ؛ و صدها امثال اینها.

باید عرض کنم حکومت ، که شعبه ای از ولایت مطلقه رسول الله - صلی الله علیه و آله و سلم - است ، یکی از احکام اولیه اسلام است ؛ و مقدم بر تمام احکام فرعیه ، حتی نماز و روزه و حج است . حاکم می تواند مسجد یا منزلی را که در مسیر خیابان است خراب کند و پول منزل را به صاحبش رد کند. حاکم می تواند مساجد را در موقع لزوم تعطیل کند؛ و مسجدی که ضرار باشد، در صورتی که رفع بدون تخریب نشود، خراب کند. حکومت می تواند قراردادهای شرعی را که خود با مردم بسته است، در موقعی که آن قرارداد مخالف مصالح کشور و اسلام باشد، یکجانبه لغو کند. و می تواند هر امری را، چه عبادی و یا غیر عبادی است که جریان آن مخالف مصالح اسلام است ، از آن مادامی که چنین است جلوگیری کند. حکومت می تواند از حج ، که از فرایض مهم الهی است ، در مواقعی که مخالف صلاح کشور اسلامی دانست موقتا جلوگیری کند.

آنچه گفته شده است تاکنون ، و یا گفته می شود، ناشی از عدم شناخت ولایت مطلقه الهی است . آنچه گفته شده است که شایع است ، مزارعه و مضاربه و امثال آنها را با آن اختیارات از بین خواهد رفت ، صریحا عرض می کنم که فرضا چنین باشد، این از اختیارات حکومت است . و بالاتر از آن هم مسائلی است ، که مزاحمت نمی کنم .

ان شاءالله تعالی خداوند امثال جنابعالی را، که جز خدمت به اسلام نظری ندارید، در پناه خود حفظ فرماید.

16دی 1366 -روح الله الموسوی الخمینی

جواب حضرت آیت الله خامنه ای:

بسم الله الرحمن الرحیم

محضر مبارک رهبر معظم انقلاب حضرت امام خمینی - مدظله العالی پس از عرض سلام و ارادت ، مرقوم مبارک در پاسخ به معروضه اینجانب را استماع و زیارت کردم و از ارشادات آن حضرت که مانند همیشه ترسیم کننده خط روشن اسلام است متشکرم . نکته ای که بیان آن را لازم می دانم آن است که بر مبنای فقهی حضرتعالی که اینجانب سالها پیش آن را از حضرتعالی آموخته و پذیرفته و بر اساس آن مشی کرده ام ، موارد و احکام مرقوم در نامه حضرتعالی جزو مسلمات است و بنده همه آنها را قبول دارم . مقصود از حدود شرعیه در خطبه های نماز جمعه چیزی است که در صورت لزوم مشروحا بیان خواهد شد. امید است سالهای متمادی این ملت عزیز و فداکار و مسئولان آن و همه امت بزرگ اسلام از فکر بیدار و روشن و رهبری بی بدیل جنابعالی بهره مند گردند و خداوند عمر شریف شما را تا حضور ولی عصر - ارواحنا فداه - مستدام بدارد.

21/10/66 - سید علی خامنه ای

پاسخ نامه امام

حضرت امام خمینی (ره ) نیز در پاسخ ضمن تجلیل از ایشان آن را تایید نمودند، که در پاسخ حضرت امام خمینی (ره) هم به ایشان آمده است:

بسم الله الرحمن الرحیم

جناب حجت الاسلام آقای خامنه ای ، رئیس محترم جمهوری اسلامی - دامت افاضاته مرقوم شریف جنابعالی واصل و موجب خرسندی گردید. اینجانب که از سالهای قبل از انقلاب با جنابعالی ارتباط نزدیک داشته ام و همان ارتباط بحمدالله تعالی تاکنون باقی است ، جنابعالی را یکی از بازوهای توانای جمهوری اسلامی می دانم و شما را چون برادری که آشنا به مسائل فقهی و متعهد به آن هستید و از مبانی فقهی مربوط به ولایت مطلقه فقیه جدا جانبداری می کنید، می دانم و در بین دوستان و متعهدان به اسلام و مبانی اسلامی از جمله افراد نادری هستید که چون خورشید، روشنی می دهید. مع الاسف جمهوری اسلامی و سران محترم آن به جرم اسلامخواهی و بسط عدالت اسلامی درجهان مورد تاخت و تاز تبلیغاتی جهانخواران شده اند و مثلا اگر بگویند آفتاب روشن است ، فردا تبلیغات جهانی به شرح و تفصیل و توجیه و تحلیل پرداخته و جمهوری اسلامی و یاران آن را به طوری محکوم می کنند و چون آشنا به فقه اسلامی و به ملت فداکار اسلام و ایمان راسخ آنان نیستند، بسیاری از اوقات تبلیغات آنان به نفع جمهوری اسلامی تمام می شود.

و البته ما متوقع نیستیم که با قیامی که بر پایه اسلام عزیز نمودیم و "نه " به شرق و غرب و عمال آنان گفته ایم ، آنان به ما و شماها و به ملت عزیز جان بر کف ما بارک الله بگویند.و خوشبختانه اخیرا در همین موضوع حدود ولایت فقیه نویسندگان و گویندگان متعهد وآگاه به مسایل اسلامی ، مسئله را در مجالس و روزنامه ها تا آنجا که دیدم مورد بحث قرارداده که من از تمامی آنان تشکر می کنم و امید است ائمه محترم جمعه و بویژه امثال جنابعالی که در بیان مسائل دست توانا دارید، مسئله را تعقیب و در خطبه های نماز جمعه اذهان ناآگاهان را روشن و زبان دشمنان اسلام را قطع فرمایید. و جنابعالی و ملت بزرگوارخواهند دید که در اطراف همین نامه چه شیطنتها و تحلیلها در رسانه های گروهی مخالفین اسلام و همدستان آنان خواهد صورت گرفت . در خاتمه سلامت و سعادت جنابعالی را از خداوند خواستار و امید است امثال جنابعالی در مقاصد عالیه خود پیروز و سربلند گردید.

والسلام علیکم و رحمه الله- 21 دی ماه 66 -روح الله الموسوی الخمینی

نتیجه:

در این نامه ها به وضوع اختلاف اجتهادی دیده می شود. اما آیا بین امام و مقام رهبری فاصله و اختلافی وجود داشت؟

آیا این اختلاف باعث شد که بین امام و مقام رهبری دلخوری و کدورتی بوجود بیاید؟

پس باید گفت که همانطور که رهبری در پیام خود فرمودند این اخلاف نظرها و اجتهادهای متفاوت نتوانست خناسان را در این مسیر موفق کند.


مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.