صله رحم - شناخت و مراعات حقوق دیگران نسخه متنی

صله رحم

خويشاوندان، ارتباط خونى با هم دارند. شاخ و برگهاى يك درختند و گلهاى يك بوستان. پس، ارتباطشان هم طبيعى است و قطع رابطه و رفت و آمد ميان اقوام، عارضه اى ثانوى و يك بيمارى اجتماعى و «آفت خانوادگى » به حساب مى آيد و اگر بى دليل باشد، زشت و نارواست. اگر دليلى هم داشته باشد، قابل رفع و شايسته تجديد رابطه است.

حضرت على(ع) مى فرمايد:

«صلة الرحم توجب المحبة »; ⁽¹⁾ .

پيوند با خويشاوندان (صله رحم) محبت مى آورد.

روشن است كه قطع اين رابطه هم، سردى و كدورت و جدايى دلها را در پى دارد. در احاديث، از صله رحم به عنوان «محبوب كننده انسان ميان بستگان » ياد شده است: «صلة الرحم ... محبتة فى الاهل ». ⁽²⁾ .

سفارش اكيد دين، بر اين است كه حتى با آنان كه با شما بريده وقطع رابطه كرده اند، صله رحم و تجديد رابطه كنيد (صل من قطعك) كه اين، نوعى ايثار و گذشت فوق العاده مى طلبد.

محدوده اين پيوند نيز گسترده است و هر بهانه را از دست انسان مى گيرد. امام صادق(ع) مى فرمايد:

«صل رحمك و لو بشربة من ماء»; ⁽³⁾ .

صله رحم كنيد، هر چند در حد خوردن جرعه آبى باشد.

در حديث معروف ديگرى آمده است:

«صلوا ارحامكم و لو بالسلام »;

هر چند با سلام گفتن، با خويشاوندان پيوند برقرار كنيد.

آنچه گاهى مانع رفت و آمدهاى خانوادگى و ديدارهاى خويشاوندان يا دوستان مى شود، توقعات بالا، هزينه و مخارج، معطلى رفت و برگشت، وقت نداشتن افراد و ... است. اما اگر به حداقل هم راضى باشيم و لحظه اى نشستن و حالى پرسيدن و آبى و چايى خوردن و برخاستن، يا از همان دم در، سلام كردن و جوياى حال شدن وبرگشتن هم باشد، «صله رحم »ها بيشتر و ارتباطها قويتر خواهد گشت.

آثار و نتايج

اين نوع پيوند، فوايد بسيار و آثار دنيوى و اخروى فراوانى دارد كه از احاديث بسيار آن، تنها به دو نمونه زير، اكتفا مى كنيم:

حضرت امام باقر(ع) فرموده است:

«صلة الارحام تزكى الا عمال و تنمى الاموال و تدفع البلوى و تيسر الحساب وتنسى ء فى الاجل »; ⁽⁴⁾ .

صله ارحام، «اعمال » را پاك، «اموال » را افزون، بلاها را دفع، حساب را آسان مى كند و «اجل » را به تاخير مى اندازد.

همچنان كه مى بينيد، نتايج ياد شده، برخى به امور دنيوى مربوط است، برخى هم نتايج اخروى و پاداشهاى خدايى را نسبت به اين عمل، بازگو مى كند.

حديث ديگر از امام صادق(ع) است:

«صلة الارحام تحسن الخلق و تسمح الكف و تطيب النفس و تزيد فى الرزق وتنسئ الاجل »; ⁽⁵⁾ .

صله رحم، اخلاق را نيكو، دست را بخشنده، دل و جان را خوش مى سازد، رزق را مى افزايد و اجل و مرگ را به تاخير مى اندازد. اين كار نيك و ساده، آن قدر سازنده و مفيد است و آنچنان موردرضاى پروردگار، كه گاهى تقدير الهى به خاطر آن عوض مى شود وخداوند به پاداش اين عمل نيكو، بر عمر كسى مى افزايد. در مقابل، قطع رابطه ها و بريدن از خويشاوندان، به حدى شوم و نفرت بار و در نظرخداوند، ناپسند است كه عمر را مى كاهد.

به اين حديث تكان دهنده توجه كنيد:

امام صادق(ع) فرمود: «ما چيزى را جز «صله رحم » سراغ نداريم كه عمررا زياد كند، تا آنجا كه گاهى تا زمان مرگ يك نفر، سه سال مانده است، ولى او اهل صله رحم مى شود. آنگاه خداوند، سى سال بر عمرش مى افزايد و سى و سه سال ديگر زنده مى ماند. و گاهى اجل كسى سى و سه سال است، به خاطر قطع رحم وگسستن رابطه هاى خويشاوندى، كاهش مى يابد و اجلش سر سه سال فرامى رسد.» ⁽⁶⁾ .

مرز صله رحم

اين ادب معاشرت، اختصاص به بستگان پاك و با تقوا و حزب اللهى هم ندارد. يك وظيفه اخلاقى است، حتى نسبت به آنان كه اهل گناهند. چه بسا به بركت رفت و آمدهاى بستگان صالح، فاجران هم راه صلاح پيش گيرند و تاثير بپذيرند. گاهى ترك مراوده و رفت و آمد،سبب مى شود كه بستگان معصيت كار، در گناه و بيراهه خود، بيشترپيشروى كنند، ولى حفظ رابطه، جلوى بدتر شدن آنان را مى گيرد. دراين صورت، تكليف، همچنان نگهبانى از اين خط ارتباط و پيوندخويشاوندى است.

يكى از شيعيان از امام صادق(ع) مى پرسد: برخى خويشاوندانم خط و تفكر ديگرى دارند، غير از فكر و مرامى كه من دارم. آيا آنان برمن حقى دارند؟ حضرت فرمود: آرى، حق قرابت و خويشاوندى راچيزى قطع نمى كند. اگر با تو همفكر و هم عقيده باشند، دو حق بر تودارند: يكى حق خويشاوندى، دوم حق اسلام و مسلمانى. ⁽⁷⁾ .

حتى اگر بستگان، مايه آزار انسان را هم فراهم كنند، باز حق گسستن پيوند را نداريم. در حديث آمده است:

مردى خدمت رسول خدا(ص) آمد و عرض كرد: يا رسول الله! من خويشاوندانى دارم كه من با آنان پيوند مى كنم و رابطه دارم، اما آنان آزارم مى دهند. تصميم گرفته ام آنان را ترك كنم. حضرت رسول فرمود:آنگاه، خدا هم تو را ترك مى كند! ... گفت: پس چه كنم؟ رسول خدافرمود: به كسى كه محرومت كرده، عطا كن، با كسى كه از تو بريده،رابطه برقرار ساز، كسى كه بر تو ستم كرده، از او درگذر. هر گاه چنين كردى، خداوند پشتيبان تو خواهد بود. ⁽⁸⁾ .

از على(ع) نقل شده كه فرمود:

«صلوا ارحامكم و ان قطعوكم »; ⁽⁹⁾ .

با خويشاوندانتان پيوند و رفت و آمد داشته باشيد، هر چند آنان باشماقطع رابطه كرده باشند.

سنت «صله رحم »، از نيكوترين برنامه هاى دينى در حيطه معاشرت است. گرچه شكل نوين زندگى و مشغله هاى زندگيهاى امروزى، گاهى فرصت اين برنامه را از انسانها گرفته است، ولى حفظ ارزشهاى دينى وسنتهاى سودمند و ريشه دار دينى، از عوامل تحكيم رابطه ها درخانواده ها است. بويژه در مناسبتهاى ملى، در اعياد و وفيات و آغازسال جديد، فرصت طبيعى و مناسبى براى عمل به اين «سنت دينى »است.

باشد كه بر دستورالعملهاى مكتب در بعد اجتماعى و خانوادگى،وفادار بمانيم و صفاى زندگى را در سراب غربزدگى و تقليد از «فرهنگ بيگانه » نبازيم.

1) غررالحكم.

2) اصول كافى، ج 2، ص 151.

3) همان.

4) همان، ص 150.

5) همان، ص 150 و 151، حديث 6 و 12.

6) همان، ص 152، حديث 17.

7) ميزان الحكمه، ج 4، ص 83.

8) بحارالانوار، ج 71، ص 100.

9) همان، ص 92.