تبیان، دستیار زندگی
خاك آب هوا گونه های جانوری جنگل ها و مراتع انسان فرزند طبیعت است، از طبیعت برمی آید و بدان باز می گردد. خوارك، پوشاك و حتی هوایی كه تنفس می كند به صورت حیرت آوری به طبیعت وابسته است بدانگونه كه طبیعت را می توان مادر آدمی نام...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

انسان ، حیوان ، طبیعت


خاكآب

هواگونه های جانوری

جنگل ها و مراتع

انسان فرزند طبیعت است، از طبیعت برمی آید و بدان باز می گردد. خوارك، پوشاك و حتی هوایی كه تنفس می كند به صورت حیرت آوری به طبیعت وابسته است بدانگونه كه طبیعت را می توان مادر آدمی نامید.

ولی همین انسان كه چون كودكی در دامان زمین پناه گرفته است، مخرب ترین موجودی است كه تا كنون پا بر كره خاكی نهاده است. میزان تخریب زمین و منابع طبیعی آن از ابتدای انقلاب صنعتی تاكنون به تنهایی بیش از چندمیلیون سال زندگی بشر بر روی این كره خاكی است. هم اینك محیط زیست واژه ایی است كه از كثرت استعمال فرسوده شده و وجه تسمیه آن، رها و فراموش شده رو به انحطاط نهاده است. هم اینك انسان بی محابا از خاك، آب، گیاهان و جانوران بهره برداری كرده و با آلاینده های پایدار آب و هوا را می آلاید. بهتر آن است فاكتورهای محیط زیست را جداگانه بررسی و خطرات آن را دوباره خوانی كنیم.

خاك:

فرآیند تشكیل خاك یكی از فرآیندهای طبیعی است كه به كندی و با صرف زمان بسیار صورت می گیرد. برای تشكیل یك سانتی متر خاك ، در حدود هزار سال زمان لازم است. تشكیل خاك علاوه بر زمان ، به آب و هوای مرطوب نیازمند است كه فرسایش فیزیكی و شیمیایی را تسریع می كنند. بنابراین آنچه امروز بعنوان خاك كشاورزی و یا حاصل خیز در دسترس بشر قرار دارد محصول همكاری عوامل طبیعی چون آب، باران، دما و زمان است. ولی انسان چنان گشاد دستانه  و با سخاوت خاك را آلوده می كند كه گویی به راحتی و در اسرع وقت خاك پاك در اختیارش قرار می گیرد. رهاسازی زباله در طبیعت و نفوذ پس آب های آن به داخل خاك، استفاده بی رویه از سموم دفع آفات و به ویژه در كشور ما فقدان نظارت بر كیلومترها لوله انتقال نفت از میادین نفتی به پالایشگاها و فقدان بررسی نشتی ها  در این لوله ها ، همه سبب می شود كه خاك گرانبها كه مواد غذایی مورد نیاز آدمی را در دامان خود پرورش می دهد آلوده شود. انسان در جهالت و غفلت خاك را آلوده می كند، خاك آلوده گیاهان را در خود پرورش داده، بخشی از آلودگی  را به گیاه منتقل می كند و این آلودگی هم با مصرف گیاه به انسان منتقل می شود و اینچنین انسان در چاهی كه خود حفر كرده است می افتد. آنچه برشمرده شد آلودگی های دائمی است كه آدمی و صنایع دست ساز وی بر طبیعت تحمیل می كند ولی حوادثی انگشت شمار هستند كه گر چه به ندرت پیش می آیند ولی می توانند خاك یك منطقه را تا سالیان متمادی آلوده ساخته و مواد كشاورزی آن منطقه را به صورت خطرناكی نامطمئن سازند. نمونه ایی بر این حوادث، حادثه نیروگاه اتمی چرنوبیل شوروی سابق است كه تا امروز نیز پس از گذشت نزدیك به دو دهه از آن حادثه هنوز خاك آن مناطق آلوده به مواد رادیواكتیو است. هم اینك آلاینده دیگری كه به طور جدی سلامت خاك وبه تبع آن آب ، گیاهان و انسان را به خطر می اندازد ماده ایی است كه در بنزین بدون سرب مورد استفاده قرار می گیرد . " این ماده با علامت اختصاریMTBEدر تماس با بدن یا استنشاق بخار آن باعث ایجاد سرطان در حیوانات تحت آزمایش شده و از اثرات دیگر این ماده بر موشها مشكلات ایجاد شده بر كبد، كلیه و عقیم شدن این حیوانات بوده است. این ماده نفوذ پذیری بسیاری در خاك و آب داشته و آلودگی طولانی مدت را در این دو منبع طبیعی به همراه دارد . علاوه بر این غیر استاندارد بودن جایگاه های عرضه سوخت و فقدان كف سازی مناسب در این جایگاه ها اثرات مخرب این ماده را در كشور ما افزایش می دهد ." (به نقل از سایت خبری سینا ) به هر حال باید در نظر داشت كه زمین منبع محدودی است و علاوه بر این تمام زمین موجود قابل كشت نیست و هر چه جمعیت افزوده شود تقاضا برای محصولات كشاورزی نیز افزایش خواهد یافت و این خود لزوم بازنگری در نحوه بهره وری از خاك را الزامی می كند.

آب:

گرچه70% كره زمین پوشیده از آب است و نام كره آبی بر زمین بسیار بامسماتر از كره خاكی است ولی تنها 3% از آب های كره زمین به شكل آب های جاری و زیرزمینی قابل شرب هستند، و بشر باز هم دانسته و نادانسته در آلودگی این منابع آبی كوتاهی نكرده است. انسان همواره كارخانه هایی بزرگ را در كنار رودهای بزرگ احداث كرده تا از جریان آب بعنوان خنك كننده مولدها و دستگاه های كارخانه بهره برد و یا به راحتی پس مانده های تولیدات كارخانه را در رود رها سازد، به همین دلیل رودهای جاری در دنیای امروز از آلوده ترین آبهاست. آبهای زیرزمینی نیز از آلاینده ها در امان نیستند. حتی می توان گفت كه ورود آلاینده ها به آبهای فرورو خطرات بیشتری به همراه دارد. سموم دفع آفات كه با بارش در زمین فرو می رود، پس آب های زباله های دفن شده به همراه آب باران وارد چرخه آبهای زیرزمینی می شود. فشار طبقات فوقانی بر این لایه های آبدار و دمای داخلی زمین فرایند تركیب این آلاینده ها را با آب فراهم می سازد و پرواضح است كه آلودگی فیزیكی آبهای جاری هر چند خطرناك باز هم قابل پاكسازی است ولی آبهای زیرزمینی دچار نوعی آلودگی شیمیایی شده كه نه تنها مشهود نیست بلكه هزینه های بسیاری را برای تصفیه  طلب می كند. آنچه درباره آلودگی آب های قابل شرب گفته شد بدان معنا نیست كه آبهای غیرقابل شرب نظیر دریاها، دریاچه ها و اقیانوس ها از آلودگی در امان هستند. تمام آب های سطحی به حوزه های آبریز یعنی دریاها، دریاچه ها و یا اقیانوس ها می ریزند و بدین ترتیب آلاینده ها را به پهنه های بزرگ تر وارد می كنند. از سوی دیگر سهم عمده آلودگی پهنه های وسیع آبی ناشی از نفت كش هاست ، غرق شدن نفت كش ها و یا نشتی آنها می تواند پهنه های وسیع و یا كیلومترها آب اقیانوسها را آلوده ساخته و لكه های بزرگ نفتی را برجای نهد . كه این خود موجب به مخاطره افتادن حیات دریایی است. آلودگی آبهای آزاد، مرگ و میر آبزیان و یا ایجاد تغییراتی در بدن آنها را موجب می شود. اخیراً در خبرها آمده بود كه آلودگی دریای خزر موجب نازایی فك های این منطقه شده است و با ادامه این روند بعید نخواهد بود كه خبر بعدی انقراض این حیوانات باشد. "همچنین آلودگی خلیج فارس در حدود 50 برابر آب های آزاد به عنوان فاجعه زیست محیطی در این منطقه گزارش شده است ."( به نقل از سایت خبری سینا )  باید به یاد داشت كه آب الفبای حیات است . بدون آن حیات منقرض می شود و با نقصان آن نیز حیات دچار ضعف و كاستی خواهد شد.

هوا:

آلودگی هوا بیش از دیگر فاكتورهای محیط زیست مورد توجه قرار گرفته است. گزارش های هواشناسی كه هر شب از خبر سراسری پخش می شود شاید یكی از عوامل این اقبال باشد. علاوه بر این آلودگی هوا بلافاصله با اثراتی مانند سوزش چشم و گلو و ایجاد حالت تهوع و خطر برای بیماران قلبی- ریوی و بانوان باردار قابل مشاهده است. ولی اینها سبب نشده كه بشر برای هزاران متر مكعب دود كارخانه ها كه وارد اتمسفر می شود، برای خودروهایی كه با مصرف بی رویه بنزین هوا را آغشته از سموم می سازند، برای آلاینده های پایدار كه باعث تخریب لایه اوزون می شود فكری بكند.

در كشور ما تولید خودرو و واردات آن بدون آنكه خودروهای فرسوده و آلاینده از رده خارج شوند، كمبود و نقصان در مجموعه حمل و نقل عمومی و شهری، فقدان مسئولیت در شهروندانی كه برای كارهای هر چند كوچك نیز با خودروی شخصی وارد خیابان های شهر می شوند، انبوه خودروهای تك سرنشین و عوامل متعدد و بیشمار دیگر سبب شده است كه شهرهای بزرگ كشورمان در شمار آلوده ترین شهرهای دنیا قرار گیرند. چند خبر در این باره خود گویای وضع فاجعه بار هوا در شهرهای بزرگ كشورمان است : "استاندارد آلودگی هوای تهران در فروردین ماه دو بار شكسته شد و این در حالی ‏است كه طبق استاندارد جهانی و ملی ایران آلودگی هوا نباید بیش از یك ‏بار در سال تحت شرایط نا سالم قرار گیرد.‏ رییس آزمایشگاه اداره كل حفاظت محیط زیست استان تهران گفت : ‏اطلاعات بدست آمده از 11 ایستگاه سنجش آلودگی هوای تهران نشان ‏می دهد كه 5/4 درصد از روزهای فروردین ماه كیفیت هوا در شرایط ناسالم ‏قرار داشت.‏ میانگین غلظت ماهانه آلاینده منوكسید كربن ‏هوای تهران در سال جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل در حدود 6درصد ‏افزایش یافته است . افزایش میزان آلاینده منوكسید كربن در هوا كه اصلی ترین آلاینده ‏هوای تهران است ، نشان می دهد كه راهكارهای اجرایی در ‏جهت كاهش آلودگی هوای پایتخت موثر نبوده است.‏عامل اصلی انتشار این آلاینده سوخت خودروها است كه خود از سیستم ‏نادرست حمل و نقل در این كلان شهر خبر می دهد.‏"( به نقل از سایت خبری سینا )

گونه های جانوری:

در موزه حیات وحش دارآباد نمونه تاكسیدرمی شده از تمام گونه های جانوری ایران برای بازدیدكنندگان قرار گرفته است ولی از ببر مازندران جز یك عكس و یك پوست بید زده چیز دیگری وجود ندارد.

ببر مازندران كه در نوع خود بی نظیر بود سالهاست كه در نتیجه قساوت و نادانی انسان از روی كره زمین محو شده و یادگار آن را تنها می توان در عكس ها جست. از این گونه های منقرض شده بسیار است ، گونه های در حال انقراض و یا در خطر نیز در كشورمان كم نیستند. كه یا به دلیل تاثیرپذیری از آلاینده ها در خطر قرار گرفته اند مانند فك ها و یا مانند بسیاری دیگر از گونه های جانوری مانند ببر در معرض شكار قرار دارند. در حالیكه در بیشتر كشورها شكار جانوران ممنوع اعلام شده است. دولت ایران طی قراردادی حیرت انگیز شكار جانوران را حتی در مناطق حفاظت شده برای خارجیان آزاد اعلام می كند. و آیا این غیر از به تاراج گذاشتن منابع ملی و زیست محیطی معنای دیگری دارد؟ این در حالی است كه گونه های نادر حیات وحش ایران در معرض انقراض قرار دارند . خبرهایی چند بر این مدعا :

" لاك پشت "فراتی" تنها گونه لاك پشت لاك نرم ایرانی ، در معرض خطر انقراض قرار دارد . این لاك پشت در رده بندی "AUCN"( سازمان جهانی حفاظت از طبیعت ) در لیست گونه های جانوری در معرض خطر انقراض قرار دارد. پراكندگی این گونه منحصر بفرد در ایران به استان خوزستان و زیستگاه آن به رودهای كارون،دز،كرخه و تالاب شادگان محدود می شود . تخلیه فاضلاب كارخانجات خوزستان و تخلیه فاضلاب شهری اهواز به داخل رود كارون و ورود مواد زاید كارخانه نی شكر و كاغذ سازی به رودخانه دز زندگی این گونه نادر در ورطه نابودی قرار گرفته است. " ( به نقل از سایت خبری سینا )

خبری دیگری كه از نابسامانی مدیریت محیط زیست در كشورمان حكایت می كند : " منطقه حفاظت شده "قمشلو" واقع در 40كیلومتری شهر اصفهان به دلیل ساخت غیر مجاز بزرگراهی كه از این منطقه عبور می كند در معرض نابودی قرار دارد.

این آزاد راه در حال ساخت جاده كاشان - تهران را به شهرضا و اصفهان متصل می كند. منطقه حفاظت شده قمشلو با 85 هزار و 750 هكتار وسعت و وجود گونه های نادر جانوری و گیاهی یكی از مهمترین پناهگاههای حیات وحش كشور به شمار می رود. 37 كیلومتر از آزاد راه مذكور كه طولی در حدود 95كیلومتر دارد ، از حوالی و داخل پناهگاه حیات وحش می گذرد كه به گفته كارشناسان با ساخت این آزاد راه حدود 10 تا 15 كیلومتر از این منطقه جدا شده و  منطقه حفاظت شده قمشلو با ساخت این بزرگراه در معرض نابودی قرار می گیرد. ساخت بزرگراه به سرعت انجام می شود و روزانه 21ساعت كار برای اتمام پروژه در نظر گرفته شده است واز زمان شروع پروژه به هیچ یك از تشكلهای زیست محیطی و یا افراد علاقه مند و متقاضی اجازه ورود به منطقه داده نمی شود و مسوولین آن هر بار به بهانه ای از بازدید این افراد ممانعت می كنند".( به نقل از سایت خبری سینا )

جنگل ها و گیاهان :

جنگل ها و در ختان سالیان متمادی است كه طعمه سود جویی انسان قرار گرفته اند ، در گذشته های دور انسان تنها برای ساختن خانه و سوخت از چوب درختان استفاده می كرد ، با گذشت زمان و دستیابی انسان به شیوه های دیگر ساخت بنا و همچنین مواد سوختی امید آن می رفت كه دست چپاول انسان از جنگل ها كوتاه گردد ؛ ولی افسوس كه بر طمع ورزی انسان و بهره برداری بی ضابطه از طبیعت حد ومرزی وجود ندارد . هم اینك كه آدمی به سوختهای فسیلی دسترسی دارد ، خانه ها را با آجر وسیمان وآهن بر پا می كند ، برای پخت غذا به گاز شهری و یا برق متوسل می شود ، بیش از انسان اعصار گذشته سودجویانه چوب جنگل ها را به غارت می برد . جنگل ها نه تنها جایگاه انبوه درختان كه مامن بسیاری از گونه های جانوری نیز هست و غارت این منابع طبیعی  حیوانات بسیاری را از زیست گاه طبیعی آنها محروم می سازد . قطع درختان  علاوه بر آسیب یادشده خاك جنگل ها را در معرض سیلابهای سهمگین قرار می دهد ، با بروز بارندگی شدید ، سیل باعث شسته شدن خاك و انتقال هزاران متر مكعب از آن به حوضه های آبریز می شود .شاهدی بر این مدعا بروز سیل های مكرر در استان گلستان و پارك وحش گلستان است .

"مهندس "نصرتی" معاون جنگلهای شمال سازمان جنگلها و مراتع بهره برداری از جنگلها را عامل تخریب جنگل ندانسته،عامل عمده تخریب را مربوط به تغییر كاربری اراضی عنوان می كند . رشد جمعیت و مشكلات اجتماعی و اقتصادی یكی از عوامل شدت گرفتن تخریب و تجاوز به جنگل است.از سایر دلایل تخریب جنگل می توان از پدیده خوش نشینی و ییلاق نشینی نام برد كه به ندرت اراضی جنگلی را متاثر كرده اما در یكی دو سال اخیر به علت افزایش قیمت زمین شدت یافته است ." چرای  دام ، قطع بی رویه درختان ، تبدیل كاربری اراضی جنگلی و مرتع به مسكونی و ... دست به دست هم داده اند كه از انبوه جنگل های شمال ایران جز اندكی باقی نماند . طبیعت یك اكوسیستم است ، وارد كردن ضربه به گوشه ای از آن در تمام طبیعت انعكاس می یابد. و تخریب در یكی از زوایای طبیعت چون بیماریی مسری به دیگر نقاط آن سرایت كرده وسیمای زیبای طبیعت را مخدوش می سازد . این در حالی است كه ایران جزء معدود كشورهایی است كه یكی از اصول قانون اساسی آن به حفاظت از محیط زیست اختصاص یافته است و همچنین از لحاظ قانونهای محیط زیستی یكی از كاملترین قوانین دنیا را داراست ولی اجرای قوانین به حدی ضعیف است كه محیط زیست آن در معرض جدی نابودی قرار گرفته است .

مطمئناً صیانت از محیط زیست تنها به عهده مسئولان و قانون گذاران نیست ، بلكه این مردم هستند كه با احساس مسئولیت و آگاهی بایستی راه را بر تخریب طبیعت سد كنند فراموش نكنیم كه محیط زیست طبیعی كره زمین به ترحم نوع بشر احتیاجی ندارد ، فقط بشریت از تخریب بیشتر آن باید بپرهیزد ، باید در گوشهای ناشنوا فریاد كرد كه این ما انسانها هستیم كه به طبیعت ، به گیاهان ، به جنگلها و به حیوانات احتیاج داریم . برای حفاظت از منابع طبیعی كافی است مصرف را به صورت هوشیارانه در آورده ، از بازیافت زباله استقبال كنیم ، كاغذ را زباله ندانیم ، در مصرف موادی كه بازیافت آنها میسر نیست مانند ظروف یك بار مصرف صرفه جویی كنیم ، زیبایی و پاكی طبیعت را پاس بداریم و در گردش هایمان از رها سازی زباله در طبیعت خودداری ورزیم ، و بسیاری موارد دیگر كه با نگاه ظریف و وجدانی مسئول قابل دریافت خواهد بود . به امید آنكه در آینده ایی نزدیك طبیعتی عاری از آلاینده ها داشته باشیم .

منبع : خبرگزاری جامعه جوانان ایرانی – سیناhttp://www.syna.ir

سایت سازمان جنگل ها و مراتع .

سایت سازمان حفاطت از محیط زیست .