آیا ورزش باستانی فوتبال زمان خود بود؟
برای بررسی و فهم یك دستاورد مهم بشری احتیاج ضروری به اطلاعاتی درباره‌ی فرهنگ، تمدن، جایگاه سیاسی، نظامی و موقعیت زمانی مكانی آن تمدن مورد نیاز است تا بشود آن جامعه را با كمترین خطا تجسم و تصویر شفاف و روشن از آن ارایه كرد. به همین دلیل مطالعه و تحقیق درست درباره‌ی ورزش باستانی به علت كمبود كتب و اسناد و مداركی كه بتوان به آن اتكا كرد و به علت عدم پژوهش كامل، منصفانه و حقیقی به وسیله‌ی كارشناسانی مستقل، فقط می‌شود از نگاه احتمال و نقد تمدن و فرهنگ آن زمان به مفاهیم دست یافت. در حال حاضر ما تنها می‌دانیم ورزش باستانی به ایرانیان باستان تعلق داشته و حتی نام حقیقی و واقعی این ورزش و مراسم ملی برای ما معلوم نیست. ما آن را فعلا با نام ورزش باستانی می‌شناسیم.
حسن چاچی كارشناس امور ورزش در تحقیقی درباره ورزش باستانی، قدمت و قداست آن، میزان توجه ملتها و دولتها و ... به این نتایج دست یافت: «این ورزش و یا مراسم خاص در ایران باستان از نظر فرهنگی و نظامی و سیاسی و اجتماعی در نوع خود بی‌نظیر بوده كه تاكنون ماندگار شده است، از نظر فرهنگی مایه‌ی غرور و همبستگی و اتحاد خوباوری و اعتماد به نفس ایرانیان بوده و به طور یقین می‌توان گفت كه اولین ورزش گروهی شناخته شده‌ی جهان است و همچنین اولین ورزشی بوده كه با آواز و موسیقی انجام می‌گرفته و بدین دلیل كه هنر در نزد ایرانیان ارزش بالایی داشته تصور بر این است كه به جز زنگ و ضرب از آلات موسیقی بسیاری دیگر مانند چنگ و دف در این مراسم ورزسی استفاده می‌گردید با این حال ورزش و مراسم ملی ایرانیان به وسیله‌ی چند گروه مورد هجوم و تخریب سهمگین قرار گرفته و ضرباتی جبران ناپذیر بر آن وارد گشته است.
گروه اول دشمنانی بودند كه توانستند ایران را اشغال كنند چون این اقوام ایدئولوژی و حس ملی‌گرایی خاص را داشتند و در جهت نهادینه كردن عقاید و رسوم و سنت‌های خود دست به هر عملی می‌زدند چون همین اقوام از قدرت شگفت‌انگیز ورزشی مراسم ملی باستانی در ایجاد اتحاد و همدلی و توان نظامی و رزمی نهفته در آن آگاه بودند تمام قدرت و توان خود را صرف نابودی این دستاورد مهم كردند.
گروه دوم گروهی بود كه با تغییراتی بنیادی آن را مجددا به وجود آوردند و احتمال بر آن است كه شاه عباس صفوی كه فردی مذهبی و ملی بود با دیدگاهی بسیار متحجرانه آن را احیا كرد و فلسفه‌ی وجودی آن را كاملا تغییر داد و از آن ورزشی تحت امر و مطیع با اصولی خاص و مورد تایید همفكران خود به وجود آورد. این تغییرات شامل حذف بسیاری از آلات موسیقی آن و تغییر دعاها و نیایش و حذف آتش همیشه روشن در آن بود. چون ایرانیان باستان احترام خاصی برای آتش داشتند در این مراسم از وجود آتش استفاده می‌كردند. همین آتش را یونانی‌ها بعدا نماد المپیك و حتی بعضی كشورهای دیگر كه در حال حاضر وجود دارد الهام گرفته از مراسم و ورزش باستانی است به عنوان مثال رسوم جشن‌ها و پایكوبی‌های قوم كرد كه هم اكنون در تمام دنیا شناخته شده و مورد استفاده قرار می‌گیرد از ورزش باستانی گرفته شده است.
هماهنگی در حركات پاها و دستها و چرخش دایره‌وار بازیگران، جشن و پایكوبی كردی شباهت غیر قابل انكاری با این ورزش كهن را دارد. پایكوبی جشن‌های كردی الگوی كوچك و به جای مانده از رسوم ورزشی اصلی باستانی است قوم كرد قومی است كه بسیار كم تغییر پذیر است و حتی اكنون نیز این قوم از آداب و رسوم خود به این سادگی‌ها دست بردار نیست. تغییر دیگری كه در این ورزش انجام گرفته كوتاه كردن سردرب زورخانه‌ها ایرانیان باستان بود. در آن زمان به هیچ وجه از سردرب كوتاه استفاده نمی‌كردند و بلكه بسیار دوست داشتند سردرب‌های بلند استفاده كنند و این را دلیل شكوه و آزادگی می‌دانستند كه آثار به جای مانده در تخت جمشید دلیلی قوی بر این نظریه است.
سومین گروه كه ورزش باستانی را تخریب كرده‌اند گروهی شامل جاهل‌ها بودند كه برای خود دار و دسته‌ای از نوچه‌ها و لات‌ها و چاقو كش‌ها را بوجود آوردند و با سو استفاده از این ورزش با ایجاد رعب و وحشت و زورگویی و اخاذی و ... باعث وارد آمدن صدماتی سخت بر این ورزش كهن شدند. این گروه با دار و دسته فرصت طلب خود كه اهل منطق و كلام و آگاهی نبودند آنچنان رعب و وحشتی را به وجود می‌آوردند كه مردم نه تنها از آنها بلكه از زورخانه‌ها نیز بیزار شده بودند. برترین رسوم ورزشی زمان خود از دیدگاه نظامی فراتر از تصور ماست. تمام حركات و مهارت‌هایی كه امروزه ما از این ورزش می‌بینیم و تمام حركات و مهارت‌های حذف شده‌ی آن كه ما از آن اطلاعی نداریم چنان چالاكی، قدرت و اعتماد به نفس و برتری رزمی و خودباوری و شجاعتی مثال زدنی به وجود می‌آورد كه درك آن بسیار مشكل است و فقط می‌توان گفت یكی از دلایل اصلی عظمت و شكوه امپراطوری ایران باستان رسوم ورزشی باستانی بوده است و حتی اگر ایرانیان توانستند در زمان شاه عباس صفوی در برابر هجوم امپراطوری عثمانی و حمله‌ی پرتغالی‌ها و انگلیسی‌ها مقاومت كنند و شكست نخورند قدرت رزمی بود كه از رسوم ورزش باستانی و ورزش چوگان به جای مانده بود.
از نگاه اجتماعی هر قوم، قبیله، فرقه و یا مكتبی و یا دولت و حكومتی برای ایجاد اتحاد، همبستگی و وفاق و ... مراسم و جشن‌ها و بازی‌های ورزشی را بوجود می‌آوردند. هر آنچه این مراسم گسترده، با محتوا و اصیل و ارزشمند و زیباتر باشد باعث افزایش قدرت ملی نظامی سیاسی و فرهنگی آن جامعه خواهد بود و ملت‌های دیگر تحت تاثیر و نفوذ آن قرار می‌گیرند ورزش باستانی امپراطوری ایران باستان هم مراسم و هم جشن و هم بازی‌های ورزشی را به صورت كامل و برتر و در زمان خود به وجود آورده بود.
اگر یونان و چین و مصر باستان را از لحاظ فرهنگی، نظامی و سیاسی با ایران باستان مورد بررسی قرار دهیم خواهیم دید كه جایگاه و اعتبار فرهنگی سیاسی و نظامی ایران بسیار بالاتر از آنها بوده است در آن زمان یونانی‌ها مراسم ورزشی جنائی مرگ گلادیاتورها را انجام می‌دادند یعنی در استادیوم‌های بزرگ در حضور هزاران نفر برده‌ها را به جان هم می‌انداختند تا یكدیگر را بكشند و یا حیوانات بسیار وحشی و خطرناك مانند شیر پلنگ، ببر و ... را به جان گلادیاتورها می‌انداختند و از مرگ آنها لذت می‌بردند و مسرور می‌گشتند و شادی می‌كردند.
چینی‌ها نیز جشن‌ها و كارناوال‌های اژدها را در شهرهای خود به راه می‌انداختند و مصر باستان نیز بیشتر جشن‌های بزمی و خاص خود را انجام می‌دادند كه هیچ كدام از این مراسم قابلیت رقابت با مراسم فرهنگی ورزشی ایران باستان را نداشته‌اند. مراسم ورزشی ملی ایران باستان كه به صورت همگانی و برای عموم آزاد بود و تمام مردم از هر گروه و قشری می‌توانستند در آن شركت كنند.
كلام آخر: اندیشه‌هایی كه توانسته بود در آن زمان چینی حركاتی هماهنگ و منظم و بسیار تاثیرگذار در تمام ابعاد ورزشی فرهنگی و سیاسی و نظامی كه با آواز و موسیقی و با زیبایی ستودنی كه باعث عظمت و شكوه بی‌نظیر ملتی شده بود. بسیار ارزشمند و قابل تحسین است و شاید بتوان گفت این انسان‌ها مهربان‌ترین و آگاه‌ترین و نیك‌ترین و بی‌ریا‌ترین انسان‌ها بوده‌اند كه توانسته‌اند به چنین شناخت و معرفتی دست یابند.
