كمال نهایى انسان
منظور از تربیت انسان، به فعلیت رسانیدن استعدادهاى بالقوه او است.و چون كمال هر موجودى در شكوفایى و به فعلیت رسیدن استعدادهاى بالقوه اوست، لذا در صورتى كه انسان به صورت صحیح و در یك نظام تربیتى همه جانبه پرورش یابد، به كمال نوعى خود خواهد رسید.
از اینجا مىتوان دریافت كه هدف نهایى از تربیت انسان نیز نباید چیزى جز كمال نهایى او باشد.حال جاى این سؤال است كه كمال حقیقى و نهایى انسان چیست؟ كدام مقصد است كه اگر انسان به آن جا برسد به سعادت حقیقى خود نایل آمده است؟ و كدام هدف است كه تمام مسائل تربیتى باید به سوى آن جهت گیرى شوند و تمامى قوا و استعدادهاى انسان در ارتباط با آن و در محدوده ی آن رشد و پرورش یابند؟
شناخت كمال نهایى
چگونه و از چه راهى مىتوان كمال نهایى انسان را شناخت؟ آیا عقل یا تجربه قادر بهشناخت آن هستند؟ و اصولا میزان كارآیى هر یك از آنها در این زمینه چقدر است؟
تردیدى نیست كه كمال نهایى انسان مربوط به روح او بوده، جنبه جسمانى ندارد.زیرا به طورى كه مىدانیم حقیقت انسان روح اوست و تكامل انسانى او در گرو تكامل استعدادهاى روحى او مىباشد و رشد جسمانى او تا اندازهاى كه لازمه تكامل روحى اوست، ارزش دارد و به هیچ عنوان كمال نهایى او محسوب نمىشود.
از این جا روشن مىشود كه كمال نهایى انسان مقولهاى نیست كه بتوان از راه تجربه آن را شناخت.كمالات روحى زمانى قابل شناخت هستند كه شخص خود واجد آنها شود و با تجربه درونى و شهودى آنها را دریابد.و لذا شناخت آنها براى كسانى كه خود به این كمالات دست نیافتهاند از طریق تجربى امكان پذیر نیست.اگر گفته شود با مطالعه در احوال و آثار شخصیتهاى تكامل یافته مىتوان پى به كمال انسان برد، در پاسخ گوییم كه این امر مستلزم دور است زیرا لازمه شناخت انسانهاى به كمال پیوسته این است كه از قبل ، كمال را شناخته باشیم.بنابر این، در این عرصه كارى از دست تجربه ساخته نیست .
در مورد عقل نیز هم چنان كه تاریخ اندیشه ی بشرى به ثبوت رسانده است، باید گفت كه به تنهایى، و بى آن كه نورى از جانب وحى بر موضوع بتابد، عقل قادر به انجام این مهم نخواهد بود .
براى شناخت كمال حقیقى و نهایى انسان باید گوش به نداى وحى داد و گره ی این معما را به انگشت تدبیر كسانى گشود كه اتصال به خالق انسان دارند.
امیال فطرى انسان با این كه به امور مختلفى تعلق مىگیرند، سرانجام همه به هم مىپیوندند و ارضاى كامل و نهایى آنها در یك چیز خلاصه مىشود و آن ارتباط با سرچشمه علم، قدرت، جمال و كمال است و این، جز در سایه پیوند با بارگاه الهى و تقرب و نزدیكى به خدا امكان پذیر نیست.تنها در نزدیكى به خدا و اتصال به معدن جمال و كمال است كه تمامى خواستههاى فطرى انسان ارضا و انسان به مطلوب نهایى خود نایل مىشود.جز پیوند با خدا، هر هدف و مقصد دیگرى براى انسان، از آفت نقص و محدودیت مبرا نیست و به همین جهت پاسخگوى فطرت بى نهایت طلب او نخواهد بود.
این مقاله را از این جهت در بخش "خانه و خانواده" آوردیم که با توجه به آنچه در ابتدای مقاله ذکر شد ، تاکیدی داشته باشیم به تربیت انسان و به فعلیت رسانیدن استعدادهاى بالقوه ی او در یك نظام تربیتى همه جانبه ، که جز با اتصال به وحی و فرامین اسلامی قابل تعریف نمی باشد .
منبع : برگرفته از كتاب "اخلاق اسلامى" – با تغییر و تلخیص
نویسنده: محمدعلى سادات
