تبیان، دستیار زندگی
پیامبر صلى الله علیه وآله مى‏فرمود: «اللهمّ احینى مسكینا و امتنى مسكینا واحشُرنى فى زمرة المساكین‏(1)؛ خدایا! مرا مسكین و فقیر زنده نگاه‏دار، فقیر بمیران و در زمره فقیران محشورم نما.» به راستى این خواست و پیام رسول الله صلى ...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

ساده زیستى در سیره نبوى


پیامبر صلى الله علیه وآله مى‏فرمود:

«اللهمّ احینى مسكینا و امتنى مسكینا واحشُرنى فى زمرة المساكین‏(1)؛ خدایا! مرا مسكین و فقیر زنده نگاه‏دار، فقیر بمیران و در زمره فقیران محشورم نما.»

به راستى این خواست و پیام رسول الله صلى الله علیه و آله و سلم سیره عملى وى در زندگى با بركت و پر رحمتش بود كه تجلى آن در تمام سال‏ها، ماه‏ها، روزها، و... در وجود آن خورشید دو عالَم همچنان روشن ماند و مى‏توان جلوه این اخلاق حضرت را با یك بررسى مختصر در تمامى شئون زندگانى آن حضرت نظاره كرد. قرآن نیز در تبیین جایگاه واقعى و تكوینى رسول گرامى مى‏آورد:

«اى پیامبر! وجود تو براى تمام عالم هستى، رحمت است.»(2)

امام باقر علیه السلام در بیان نخستین اصلِ اقتصاد در زندگى مى‏فرماید:«در بررسى وضعیت اقتصادى خویش ملاك و الگوى خود را آن كس كه بیش از تو مال دارد، قرار نده؛ به گونه‏اى كه آرزوى داشتن آنچه را او دارد، بنمایى و بر آنچه خود دارى، خشنود نباشى!»

پیامبر گرامى صلى الله علیه و آله و سلم نه تنها در زندگى، مسكین گونه زیست؛ بلكه در هنگامه وفات هم فقیرانه به دیدار معبود شتافت. چنانچه ابن عباس مى‏گوید:

«انّ رسول الله صلى الله علیه و آله و سلم تَوَفَّى و درعه مرهونة عند رجلٍ من الیهود على ثلاثین صاعاً من شعیر اخذها رزقاً لعیاله(‏3)؛ حضرت هنگام وفات زره مبارك را در برابر 30  پیمانه (‏4) جو(كه براى برآوردن نیازهاى تغذیه‏اى خانواده، قرض گرفته بود) نزد مرد یهودى در گرو نهاده بود.»

عایشه مى‏گوید:

پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلم در حالى از دنیا رفت كه از خویش دینار، درهم، گوسفند و شترى به جا نگذاشته بود.(5)

اگر در درستى آنچه كه گذشت، تردیدى به خویش راه ندهیم و به توجیه و تأویل نپردازیم، چه‏ بسا بتوان از آنچه كه در سیره رفتارى آن حضرت یافت مى‏شود، بهره جست و براى تحقق آن در زندگى رهروان و الگوپذیران آن حضرت، به تلاش و كوشش پرداخت و با اراده‏اى قاطع و نفى هر توجیه و تأویلى، بدان عمل نمود.

در این راستا به كلامى از امام باقر علیه السلام در بیان نخستین اصلِ اقتصاد در زندگى مى‏پردازیم كه مى‏فرماید:

«در بررسى وضعیت اقتصادى خویش ملاك و الگوى خود را آن كس كه بیش از تو مال دارد، قرار نده؛ به گونه‏اى كه آرزوى داشتن آنچه را او دارد، بنمایى و بر آنچه خود دارى، خشنود نباشى!»

در پى این دستورالعمل، امام باقر علیه السلام به آیاتى از قرآن استناد نموده، و نحوه زندگى رسول گرامى را یادآور مى‏شود:

«فانّما كان قُوتُه الشَّعیر و حلواه التَّمر و وقودُهُ السَّعف اذا وجده(‏6)؛ غذاى رسول گرامى، جو و شیرینى ایشان، خرما و سوخت وى براى تهیه غذا و گرما، شاخه‏هاى درخت خرما بوده، البته تهیه این‏ها هم اگر برایش امكان‏پذیر مى‏بود.»

تكیه و تأكید بر جو و خرما(7) به عنوان مهم‏ترین مواد غذایى مورد استفاده حضرت، بیانگر نوع زندگى و سیره تغذیه‏اى ایشان است. در زمانى كه پیامبر خدا صلى الله علیه و آله و سلم بالاترین جایگاه اجتماعى را دارا بود و رهبرى یك حكومت و بزرگ‏ترین مسئولیت اجرایى را در دست داشت و ساكنان شهر مدینه، از انواع گوشت‏، لبنیات و غذاهاى دیگر استفاده مى‏كردند، خرما و جو، ارزان‏ترین و فراوان‏ترین كالاى موجود بود كه تهیه آن براى محروم‏ترین ساكنان مدینه امكان‏پذیر بود.

با بررسى بیشتر در مى‏یابیم كه این نوع زندگى تنها ویژه شخص ایشان نبوده، بلكه خانواده آن حضرت نیز همین روش را داشته‏اند.

عایشه مى‏گوید:

«والذى بعث محمّداً بالحقّ ما رأى مُنخلاً ولا اَكَلَ خُبزاً منخولاً منذ بعث الله الى ان قُبِضَ صلى الله علیه و آله و سلم ...(8)؛ سوگند به خدایى كه محمد صلى الله علیه و آله و سلم را به حق برگزید، از آن زمان كه خداوند وى را به پیامبرى برگزیده تا آنگاه كه فراخوانده شد، آرد جوى نرم شده (الك شده) و نان جوىِ با آرد نرم در منزل ایشان دیده نشده است!»

عروة، با تعجب مى‏پرسد: پس چگونه جوىِ سخت را مى‏خوردید؟

عایشه در پاسخ مى‏گوید: پیوسته آخ، آخ، مى‏گفتیم!

تكیه و تأكید بر جو و خرما به عنوان مهم‏ترین مواد غذایى مورد استفاده حضرت، بیانگر نوع زندگى و سیره تغذیه‏اى ایشان است. در زمانى كه پیامبر خدا صلى الله علیه و آله و سلم بالاترین جایگاه اجتماعى را دارا بود و رهبرى یك حكومت و بزرگ‏ترین مسئولیت اجرایى را در دست داشت و ساكنان شهر مدینه، از انواع گوشت‏، لبنیات و غذاهاى دیگر استفاده مى‏كردند، خرما و جو، ارزان‏ترین و فراوان‏ترین كالاى موجود بود كه تهیه آن براى محروم‏ترین ساكنان مدینه امكان‏پذیر بود.

پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم زمانى براى خانواده، چنین برنامه غذایى را اجرا مى‏نماید كه توانایى استفاده از هر نوع امكانات و لوازم را براى بهترین زندگى اقتصادى دارد. روزى زنى از انصار براى منزل پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم زیراندازى هدیه مى‏آورد، پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم ضمن آن كه از عایشه مى‏خواهد آن را به وى برگرداند، مى‏فرماید:

«فوالله لو شئتُ لأجرى الله معى جبال الذّهب والفضّة(9)؛ به خدا سوگند! اگر اراده مى‏كردم، خداوند براى من كوه‏هاى طلا و نقره را فراهم مى‏نمود.»

پیامبر گرامى به ما مى‏فهماند كه این گونه زیستن، بر اساس نداشتن و محرومیت نیست، بلكه تفكر و خواست قلبى و عملى خاتم پیامبران این چنین بوده است. حضرت در كلامى فرمود:

«والقُربة الى الله حُبّ المساكین والدّنو منهم(‏10)؛ نزدیكى به پروردگار، با عشق ورزیدن و نزدیك شدن به مسكینان به دست مى‏آید.»

رسیدن به این «حُبّ» با استفاده از انواع بهترین خوراكى‏ها، صورت نمى‏گیرد. چگونه مى‏توان انتظار هم نشینى و همراه شدن با مسكین را داشت و از طرف دیگر به مانند آنان زندگى نكرد؟ حضرت فرمودند: دوست داشتن و نزدیك شدن به مسكینان، عاملى در تحقق قرب به خداوند است. زمانى مى‏توان به مسكین نزدیك شد كه مانند او به تغذیه خویش بپردازیم. گروه مسكین علاوه بر ناتوانى مالى، امكان استفاده از مواد غذایى را به طور كمّى و كیفى نیز ندارد. در این راستا پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم فرموده است:

«والتّباعد من الله الشّبع (‏11)؛ سیر خوردن، باعث دورى از خداوند مى‏شود.»

پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم نه تنها خود بر این كلام جامه عمل پوشاند، بلكه در خانواده به چنین سیره‏اى دست یافت، چنانچه عایشه مى‏گوید:

«ما شبع آل محمّد صلى الله علیه و آله و سلم غداءً ولاعشاءً من خبز الشّعیر ثلاثة ایام، متتابعات حتى لحق بالله عزّوجلّ (‏12)؛ خانواده محمد صلى الله علیه و آله سه روز پى ‏در پى از نان جو نیز سیر نخوردند، تا این كه ایشان به خداوند عزّوجل پیوست و رحلت كرد.»

عایشه در جاى دیگر آورده است: «خانواده محمد صلى الله علیه و آله و سلم، یك شب با شكم سیر نخوابیدند.»(13)

عایشه در مورد زمان شروع این رفتار پیامبر به صراحت مى‏گوید:

از ابتداى ورود به مدینه، این وضعیت موجود بوده است.»(14)

پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم زمانى براى خانواده، چنین برنامه غذایى سختی را اجرا مى‏نماید كه توانایى استفاده از هر نوع امكانات و لوازم را براى بهترین زندگى اقتصادى دارد. روزى زنى از انصار براى منزل پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم زیراندازى هدیه مى‏آورد، پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم ضمن آن كه از عایشه مى‏خواهد آن را به وى برگرداند، مى‏فرماید: به خدا سوگند! اگر اراده مى‏كردم، خداوند براى من كوه‏هاى طلا و نقره را فراهم مى‏نمود.

اگر كارگزاران، رهرو و احیاگر سیره الهى پیامبران علیهم السلام نباشند، چه كسانى توانایى زنده نمودن این تفكر الهى را دارند، تا بدانسان به سیر نمودن گرسنگان و نجات محرومان دست یازند؟! البته این سخن بدان معنا نیست كه این الگو، ویژه مسئولان نظام اسلامى است و بس؛ بلكه هر انسانِ معتقد به خدا و پیرو ادیان الهى باید چنین باشد؛ زیرا پیامبران الهى علیهم السلام نیز در جامعه خویش، این گونه بودند. چنانکه، یاور محرومان و گرسنگان، امیرمؤمنان علیه السلام مى‏فرماید:

«واِن شئتَ ثَنَّیتُ بموسى كلیم الله - صلى الله علیه و سلم - اذ یقول: «ربِّ انّى لِما اَنزلتَ الىّ من خیرٍ فقیر»(15) و الله ما سأله الاّ خُبزاً یأكُلُهُ لانّه كان یأكُلُ بقلة الارض...؛ و اگر خواهى دومین را موسى علیه السلام مَثَل آرم كه گفت: «پروردگارا! من به چیزى كه برایم فرستى نیازمندم.» به خدا، كه از او نخواست جز نانى كه آن را بخورد كه موسى علیه السلام از سبزى زمین مى‏خورد. و اگر خواهى سومین را داود علیه السلام گویم، صاحب مزامیر و زبور و خواننده بهشتیان، كه به دست خود از برگ خرما زنبیل‏ها مى‏بافت و مجلسیان خویش را مى‏گفت: كدام یك از شما در فروختن آن مرا یارى مى‏كند؟ و از بهاى آن زنبیل، گرده‏اى نان جوین مى‏خورد. و اگر خواهى از عیسى بن مریم علیه السلام گویم: كه سنگ را بالین مى‏كرد و جامه درشت به تن داشت و خوراك ناگوار مى‏خورد و نان و خورشت او گرسنگى بود و چراغش در شب ماه، و در زمستان مشرق و مغرب زمین او را سایبان(‏16) بود و جاى پناه، و میوه و ریحان(‏17) او آنچه زمین براى چهارپایان رویاند از گیاه...»(18)

به راستى سیره رفتارى پیامبر گرامى و سایر پیامبران بیانگر چگونه زیستن اند.

پى‏نوشت‏ها:

1. مشكاة الانوار، ص 228، ح 639.

2. و ما ارسلناك الاّ رحمة للعالمین. (انبیاء / 107)

3. مكارم الاخلاق، ج 1، ص 65، ح 66.

4. پیمانه‏اى كه به اندازه چهار مُد باشد.

5. توفى رسول الله(ص) و ما خَلَّف دیناراً ولا درهماً ولا شاةً ولا بعیراً. (سیره ابن عساكر، ج 4، ص 70).

6. اصول كافى، ج 2، ص 137، ح 1، باب القناعه، (با اختلاف اندك در اصول كافى، ج 8، ص 168، ح 189.)

7. دانستنى‏هاى تغذیه براى بهبود رشد كودكان، اداره بهبود تغذیه جامعه، چاپ فروردین 1380 ش.

8. سیره ابن عساكر، ج 4، ص 71.

9. همان، ص 74.

10. مكارم الاخلاق، ج 1، ص 320، ح 1024.

11. همان.

12. سیره ابن عساكر، ج 4، ص 71.

13. همان.

14. همان، ص 72.

15. قصص / 24.

16. جائى نداشت كه آن را پناه گیرد.

17. ریحان: هر گیاه خوشبو.

18. نهج البلاغه، ترجمه دكتر شهیدى، خ 160، صص 161 و 162.

منبع:

كوثر، شماره ( 61 ).

"محسن ادیب بهروز"

لینک مقالات مرتبط:

- آخرین وصایای رسول‏ خدا صلى ‏الله ‏علیه ‏و آله

- مهر احمدى

- آشكار شدن توطئه ‏ها از پس رحلت پیامبر اکرم (ص)

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.